Ở châu Âu từng có một Đạo luật về bóng đá mang tên cầu thủ người Bỉ Jean-Marc Bosman. Như chúng biết, nhiều luật trên thế giới hình thành từ những sáng kiến cá nhân, cơ quan lập pháp hay tổ chức dân biểu, nói chung xuất phát bởi nhiều nguồn. Điều đáng nói ở đây là họ ghi danh người sáng tạo, xác nhận chủ sở hữu trí tuệ ngay trên sản phẩm. Ở nước ta, chừng như văn hóa khuyết danh vẫn kéo dài từ truyền thống tới hiện tại. Văn hóa lãng quên, vô ơn khá phổ biến trong xã hội. Nhìn vào lịch sử để nhận thức rõ hơn về những hạn chế, từ đó viết nên một lịch sử khác, không tiếp tục rơi vào “vết xe đổ” với nhiều sai lầm trong quá khứ.

Có thể nói, ngay từ những bản dịch đầu tiên, tác phẩm “Nan hữu xuy địch” của chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm phổ biến với phiên bản “Người bạn tù thổi sáo” hay “Bạn tù thổi sáo”… cùng nhiều bản dịch sau này vẫn tiếp tục đi theo lối chuyển tải tiêu đề tương tự. Cây sáo nghiễm nhiên trở thành nhạc cụ được “người bạn tù” sử dụng trong bài thơ. Mặc dù theo nguyên tác bằng chữ Hán, nhạc cụ đó không phải cây sáo quen thuộc, gần gũi, thân thiết với người Việt Nam, mà chính là cây địch, một nhạc khí thuộc nền văn hóa Trung Quốc.

Bước vào xã hội hiện đại với sự bùng phát của nhiều trào lưu nghệ thuật, tính đa nguyên cộng hưởng với vai trò thượng tôn công nghệ… đã đưa nghệ thuật tới tình cảnh khá đa tạp, thậm chí bát nháo theo chiều hướng nhiều về Thuật mà ít về Nghệ. Đây phải chăng là xu hướng tất yếu của trào lưu nghệ thuật Hậu hiện đại? Bản thân trào lưu Hậu hiện đại đã tiến một bước dài đi tới chỗ gần như phủ định thuộc tính “Tiên thiên” trong Nghệ thuật và đề cao vai trò Hậu thiên của nó. Thuộc tính Tiên thiên hay yếu tố “Nghệ” đề cập trên đây trong nghệ thuật đó chính là tinh thần Sáng tạo. Sáng tạo có thể coi như bản chất của hoạt động nghệ thuật. Còn thuộc tính “Hậu thiên” hay “Thuật” là những yếu tố phái sinh từ kỹ thuật. Nghệ và Thuật là hai mặt của một thực thể, nếu nghiêng theo chiều hướng nào, đặc biệt quá chú trọng vào sự lựa chọn các giải pháp kỹ thuật thì đó là Nghệ thuật cáo chung.

Trước khi đến với “Con bướm xuân” để trở thành hiện tượng âm nhạc của tết năm 2014, ca khúc đại chúng Việt Nam nói chung đã bước vào thời kỳ suy thoái, không còn xuất hiện những tác phẩm nổi đình nổi đám như thời nhạc Việt mới lên ngôi, cũng không bội thu nhiều ca khúc vượt thời gian như thời đầu đổi mới (1986). Trong sự sôi động, dồi dào về số lượng trên thị trường, đời sống âm nhạc lại vắng vẻ, tẻ nhạt đến lờ nhờ một sắc đơn điệu, nghèo nàn. Tư duy cái cũ bỏ quên lâu ngày thành cái mới lên ngôi, dọn đường cho giải pháp lấp đầy khoảng trống hư vô bằng cách cover lại một bản nhạc ngoại từng được biết đến vào cuối thập niên 80 của thế kỷ trước là “Trung Quốc cha cha cha” lột xác thành “Con bướm xuân” Việt Nam.

Trong lĩnh vực nghệ thuật, những sáng tác phản ánh sự biến đổi của thời gian khởi nguồn từ các tác phẩm viết về mùa. Lũy tiến theo chiều dài năm tháng, riêng âm nhạc đã có hàng trăm tác phẩm liên quan tới mùa xuân. Nhờ tính điển hình mà mùa xuân đã đi vào thơ ca, âm nhạc, hội họa... với mật độ cao. Chùm ca khúc về mùa này lan tỏa khắp truyền thống, văn hóa. Vũ trụ vốn là người mẹ vĩ đại có sức cảm hóa, lay động trái tim con người. Trước khi đến với những bài giảng về tình yêu quê hương, đất nước, lịch sử… tình yêu đối với thiên nhiên, đất trời đã hình thành một cách lặng lẽ, âm thầm và bao trùm lên mọi hoạt động sáng tạo.

1. Quá trình tích tụ của bóng đêm

Theo quy luật, nền âm nhạc của một quốc gia chuyển biến từ tình trạng cách ly sang xu hướng lựa chọn, sau đó hướng tới tính chất tổng hợp, cộng tồn, đan xen giữa yếu tố ngoại lai và duy trì, phát triển những đặc điểm truyền thống. Bước vào nền kinh tế thị trường với đặc điểm nhiều rủi ro, đời sống văn hóa, xã hội đất nước không tránh khỏi tổn thất về mặt tinh thần. Nhu cầu hưởng thụ văn hóa đã thoát khỏi tình trạng bình quân chủ nghĩa, kéo theo tính chất phân tầng ngày một rõ rệt. Ðồng tiền nhanh chóng ngự trị, đóng một tiếng nói nhất định trong nhiều hoạt động văn hóa.