Stephen Walsh, một nhà soạn nhạc thế giới, cho biết một sáng tác giao hưởng của một trong những nhà soạn nhạc vĩ đại nhất của thế kỷ XX bị thất lạc trong suốt hơn 100 năm, cuối cùng đã được tìm thấy trong đống bản thảo cũ tại Nhạc viện St Petersburg.

Igor Stravinsky đã viết Khúc tang lễ (Funeral Song) để tưởng niệm người thầy của mình, Nikolai Rimsky-Korsakov, ngay sau cái chết của Rimsky-Korsakov vào tháng 6 năm 1908. Bản nhạc 12 phút đã được biểu diễn chỉ duy nhất một lần, trong buổi hòa nhạc do Felix Blumenfeld chỉ huy tại Nhạc viện vào tháng 1 năm 1909. Bản nhạc bị cho là đã mất trong cuộc cách mạng năm 1917 hoặc cuộc nội chiến sau đó. Stravinsky coi đó là một trong những tác phẩm đầu tay tốt nhất của ông, nhưng ông không thể nhớ được tổng phổ. Ông nói: “Tôi rất tò mò muốn biết xem tôi đã sáng tác những gì trước Chim lửa” - tác phẩm đã giúp ông nổi tiếng ngay lập tức khi được dàn dựng tại Paris vào tháng 6 năm 1910.

Trong nhiều năm, các nhà nghiên cứu âm nhạc Nga đã giả thuyết rằng bản thảo vẫn còn nằm trong kho lưu trữ của dàn nhạc giao hưởng hoặc Nhạc viện St. Petersburg. Nhưng trong thời Liên Xô, người ta hoàn toàn không khuyến khích những người nước ngoài đi tìm lại bản nhạc. Công cuộc tìm kiếm luôn phải đối đầu với những sai sót, nhầm lẫn về lưu trữ và những thông tin không thể kiểm chứng.

Natalya Braginskaya, một chuyên gia Nga về Stravinsky, đã cùng với nhân viên lưu trữ của Nhạc viện liệt kê con số những tìm kiếm đã thất bại trước đây. Cho đến khi toàn bộ tòa nhà được dọn sạch để chuẩn bị cho một cuộc cải tổ bị trì hoãn lâu nay, người ta đã tìm thấy nhiều tổng phổ giao hưởng bị thất lạc, chúng vẫn còn nguyên và không hề bị xáo trộn trong nhiều thập kỷ. Một thủ thư đã nhìn thấy tổng phổ bị mất tích và sực nhớ đến tác phẩm mà Braginskaya đang tìm kiếm bấy lâu nay. Nếu không nhờ có người thủ thư ấy, bản nhạc có thể bị vứt bỏ hoặc tiếp tục bị xếp sâu hơn trong 100 năm nữa. Braginskaya đã thông báo về bản thảo tại cuộc hội thảo về Stravinsky của Hội nghiên cứu âm nhạc quốc tế tại St. Petersburg vào mùng 4 tháng 9.

Stravinsky 26 tuổi khi Khúc tang lễ được biểu diễn. Lúc đó ông hoàn toàn chưa được biết đến bên ngoài nước Nga. Bốn năm sau ông sáng tác Chim lửa, Petrushka và Mùa xuân thần thánh và trở nên nổi tiếng. Braginskaya, người đã nghiên cứu một vài phần của bản giao hưởng (bản nhạc đầy đủ không được tìm thấy và sẽ phải tái dựng lại), nói rằng Khúc tang lễ là một bản nhạc chậm, đều đều giống như diễu hành với sự tương phản âm sắc nhạc cụ, rất giống như Stravinsky đã nhớ mang máng trong cuốn tự truyện của ông 25 năm sau đó. Có thể thấy âm hưởng của Rimsky-Korsakov, và cả Wagner là người Stravinsky ngưỡng mộ.

Thêm một tái bút cảm động cho câu chuyện. Stravinsky tuyệt vọng xin vợ của Rimsky-Korsakov, con trai Vladimir của họ và nhà soạn nhạc Alexander Ziloti để tác phẩm của ông được chơi tại một trong những buổi hòa nhạc tưởng niệm Rimsky-Korsakov, nhưng lời khóc thương của một nhà soạn nhạc trẻ chưa từng được chấp nhận tại trung tâm âm nhạc St Peterburg đã làm người ta e ngại quyết định. Đó là dấu hiệu của sự cách biệt nhanh chóng lan ra sau những thành công đầy kịch tính của Stravinsky ở Pari. Nhưng tất nhiên vào thời bấy giờ, điều đó không quan trọng.

(Dịch: An Vũ)

Bài do NSND Đặng Thái Sơn cung cấp từ nguồn: theguardian.com

Trong Hồi ký đời tôi Stravinsky có nhắc đến tổng phổ bị thất lạc Khúc tang lễ. Hình chụp bút tích bản thảo của dịch giả Đặng Đình Hưng (cụ thân sinh của NSND Đặng Thái Sơn), đoạn nói về tác phẩm này (hình do nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc cung cấp).