“Emil Gilels là một huyền thoại, một nghệ sĩ với tâm hồn rộng mở và nền tảng văn hoá vững chắc. Tên tuổi ông đã đi vào lịch sử của cây đàn piano trong thế kỉ 20… Phẩm chất nổi bật nhất ở ông là sự hoà quyện hoàn toàn vào âm nhạc, một Gilels hoàn toàn tinh khiết vượt xa những gì chúng ta tưởng tượng. Tất cả những gì sâu sắc nhất của bất kì tác phẩm nào đều được ông truyền tải với một cảm xúc chân thật khiến chúng ta không thể nào quên. Chúng ta còn có thể mong muốn điều gì đẹp hơn vậy?” - Tatyana Golland

Emil Grigoryevich Gilels được coi là một trong những nghệ sĩ piano vĩ đại nhất của Liên Xô và thế giới trong thế kỉ 20.

Emil Gilels sinh tại Odessa vào ngày 19 tháng 10 năm 1916 trong một gia đình Do Thái có truyền thống âm nhạc, cha mẹ ông đều là các nhạc công. Trong hồi kí của mình, ông kể về gia đình và cha mẹ mình như sau:

Gia đình tôi rất lớn. Cha và mẹ tôi đều thuộc diện “rổ rá cạp lại” và đã có con riêng trước khi đến với nhau. Mẹ tôi có 2 con gái riêng, còn cha tôi cũng có 3 con trai. Tôi và em gái Liza là nhỏ nhất và lớn lên trong tình thương của các anh chị. Trong nhà lúc nào cũng náo nhiệt và vui vẻ. Cha tôi rất nhân hậu, dịu dàng và khiêm tốn, rất chỉnh tề, ông viết rất đẹp, kể cả các bản nhạc. Ông có tai nhạc tuyệt đối và đôi khi hát các bài thánh ca bằng một thứ tiếng mà tôi không hiểu. Mẹ tôi là người gánh vác tất cả mọi khó khăn vất vả, và gia đình tôi nhờ có mẹ mà đứng vững. Mẹ tôi có cá tính và ý chí mạnh, rất độc lập và kiêu hãnh. Không bao giờ người ngoài được biết rằng gia đình tôi sống trong nghèo khó.

Gilels ra mắt công chúng lần đầu tiên năm 12 tuổi trong một buổi hoà nhạc độc tấu vào ngày 11 tháng 6 năm 1929 (năm 1979, 50 năm sự kiện này đã được kỉ niệm ở Liên Xô và cả ở nước ngoài). Chương trình buổi biểu diễn đầu tiên rất nặng, dù nghệ sĩ mới 12 tuổi: Sonata “Pathetique” của Ludwig van Beethoven, các tác phẩm của Domenico Scarlatti, Felix Mendelssohn, Robert Schumann, Frederic Chopin và etude của Franz Liszt. Dù vậy, sự thành công rực rỡ của nó đánh dấu sự trưởng thành của Gilels - pianist.

Năm 1933, ở tuổi 16 ông giành chiến thắng trong cuộc thi piano toàn Liên bang mới được tổ chức lần đầu tiên. “Bài biểu diễn của Emil Gilels tại cuộc thi này giống như một cú sốc trong thời thanh niên của tôi - về sau này, giáo sư Nhạc viện Moscow Yakov Flier viết trong hồi kí của mình. Tôi tuyệt đối tin tưởng rằng vào năm 16 tuổi Gilels đã là một nghệ sĩ piano tầm cỡ quốc tế.”

Hai năm sau, ở tuổi 22 ông giành chiến thắng trong Ysaÿe International Festival tổ chức ở Brussels trước các đối thủ lừng danh như Arturo Benedetti Michelangeli và Moura Lympany. Ban giám khảo gồm rất nhiều tên tuổi nổi tiếng như Leopold Stokowski, Otto Klemperer, Walter Gieseking, Arthur Rubinstein, Samuel Feinberg, Robert Casadesus… Bạn của ông, Yakov Flier đoạt giải 3.

Trước khi qua đời ít lâu, nhạc sĩ, nghệ sĩ piano huyền thoại Sergei Rachmaninov có nghe Gilels chơi đàn qua sóng phát thanh và coi Gilels là đứa con của cây đàn piano. Rachmaninov sau đó có gửi cho Gilels một tấm huy chương có hình Arthur Rubinstein và một tờ giấy nhắn nhủ tới Gilels với tư cách là một nghệ sĩ trong tương lai sẽ thay thế vị trí của Rubinstein, trên đó ghi trang trọng họ của Gilels: Emil Grigoryevich. Gilels giữ gìn rất cẩn thận di vật này và hầu như không nói cho ai biết.

Gilels chịu ảnh hưởng đặc biệt từ âm nhạc của Sergei Prokofiev, nhạc sĩ mà ông được nghe lần đầu tiên vào năm 1927 khi mới 11 tuổi, tại một buổi hoà nhạc ở Odessa, khi nhà soạn nhạc tự trình diễn tác phẩm của mình. Cùng có mặt tại buổi biểu diễn đó còn có Sviatoslav Richter, người sau này sẽ cùng với Gilels chia sẻ danh hiệu "pianist hàng đầu" của Liên Xô. Về sau, Gilels có lần thừa nhận Richter là nghệ sĩ piano duy nhất mà ông cho là giỏi hơn mình. Tuy nhiên, ai là người trình diễn các tác phẩm của Prokofiev hay hơn, Gilels hay Richter thì vẫn luôn là vấn đề gây tranh cãi. Dù sao đi chăng nữa thì cả hai được thừa nhận là các nghệ sĩ piano vĩ đại nhất của Liên Xô, và cả hai đều khiến người ta liên tưởng đến các tác phẩm dành cho piano của Prokofiev: Richter đã trình diễn ra mắt công chúng hai sonata dành cho piano của nhà soạn nhạc này, còn Gilels cũng trình diễn một bản. Prokofiev dành cho Gilels piano sonata số 8, và ông đã trình diễn ra mắt bản nhạc này ngày 30 tháng 12 năm 1944 tại phòng hoà nhạc lớn của Nhạc viện Moscow.

Gilels là nghệ sĩ Liên Xô đầu tiên được phép lưu diễn ở phương Tây. Sau chiến tranh, ông đã thực hiện chuyến lưu diễn châu Âu từ năm 1947 với tư cách là nghệ sĩ piano, và ra mắt công chúng châu Mĩ ở Philadelphia năm 1955 với Piano concerto No. 1 giọng Si giáng thứ, Op. 23 của nhà soạn nhạc thiên tài người Nga Peter Ilyich Tchaikovsky với Fritz Reiner và dàn nhạc Chicago Symphony Orchestra.

Sau khi kết thúc một buổi biểu diễn của ông tại Carnegie Hall, New York, thay vì những tràng pháo tay vang dội là sự im lặng và một bộ phận rất lớn khán giả đã khóc, họ khóc vì hạnh phúc! Tên tuổi ông lúc này đã trở nên rất nổi tiếng. Báo chi Pháp viết: “Emil Gilels vĩ đại đã đến với chúng ta”. Thính giả Anh quốc nổi tiếng lạnh lùng cũng đứng lên vỗ tay hoan hô ông suốt 17 phút. Tại Ý, buổi biểu diễn đã không thể kết thúc vì khán giả như phát điên lên khiến ông phải ra ngoài bằng lối thoát hiểm.

Thế những ông vẫn sống rất trầm tĩnh, thậm chí là khép kín. Những buổi biểu diễn của ông có thể nói là khổng lồ: trong thập niên 60 - 70 của thế kỉ 20 ông biểu diễn các tác phẩm của 70 nhạc sĩ với hơn 400 tác phẩm khác nhau cho piano. Trong những năm 50, ông chơi toàn bộ piano concerto của Beethoven và nhận hai hợp đồng lớn. Ông thu âm với rất nhiều nhạc trưởng khác nhau, và những bản thu âm này được đánh giá là chuẩn mực. Trong đó đáng chú ý nhất là bản thu âm cùng nhạc trưởng George Szell và Cleveland Orchestra do EMI Classics phát hành. Tạp chí “Piano” của Anh đã gọi đây là những bản thu bất tử.

Cái tên Gilels, không còn nghi ngờ gì nữa đã thực sự trở thành một trong những cái tên đáng kính nhất của nền âm nhạc Xôviết. Năm 1958, ông là Trưởng ban giám khảo (bộ môn piano) của cuộc thi âm nhạc quốc tế mang tên Tchaikovsky lần đầu tiên được tổ chức tại Moscow. Và cùng với người bạn, người đồng nghiệp thân thiết Sviatoslav Richter, Gilels đã dũng cảm đứng về phía sự thật, đi ngược lại ý muốn để người Nga giành giải nhất của một số thành viên khác trong ban giám khảo cũng như chính quyền Xôviết. Bằng sự công tâm, chính trực của một nghệ sĩ đích thực, Gilels đã góp phần giành giải nhất về cho người xứng đáng với nó: pianist người Mĩ Van Cliburn bất chấp cuộc chiến tranh lạnh đang leo thang.

Ông từng vinh dự được nhận các giải thưởng danh giá như giải Stalin năm 1946, Huân chương Lenin các năm 1961 và 1966, và giải thưởng Lenin năm 1962. Năm 1954 ông được nhận danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân Xôviết, và năm 1976 – danh hiệu Anh hùng lao động Liên Xô. Ông là Viện sĩ danh dự của Viện Âm nhạc hoàng gia Anh quốc, Viện Hàn lâm Quốc gia “Santa Cecilia” (Rome), Viện Âm nhạc quốc gia Liszt (Budapest).

Gilels vô cùng nổi tiếng với kĩ thuật điêu luyện và phong cách bốc lửa. Dù các tác phẩm nhạc cổ điển Đức - Áo, đặc biệt là Beethoven, Johannes Brahms và Schumann luôn là đỉnh cao trong sự nghiệp của Gilels, nhưng ông cũng toả sáng với Scarlatti, Bach và các tác giả cổ điển cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20 như Claude Debussy, Bela Bartók và Prokofiev.

Năm 1958, Gilels tiến hành ghi âm piano concerto số 2 giọng Si giáng trưởng, Op. 83 của Brahms cùng Reiner và Chicago Symphony Orchestra và đây được coi là bản thu âm hay nhất nước Mĩ năm đó.

Năm 1972, Gilels cùng nhạc trưởng người Đức Eugene Jochum và Berlin Philharmonic ghi âm cả 2 piano concerto của Brahms cho Deutsche Grammophon và trong một cuộc phỏng vấn một năm trước khi Jochum qua đời, ông cho biết bản thu trên là đĩa nhạc tốt nhất trong cuộc đời hoạt động âm nhạc lâu dài và nhiều đỉnh cao của mình. Và nếu chúng ta biết được rằng vai trò của dàn nhạc và nhạc trưởng trong concerto “chỉ là” đệm cho soloist thì ta mới nhận thức được rằng Gilels đã xuất sắc như thế nào.

Gilels được coi là một trong những nghệ sĩ piano suất sắc nhất mọi thời đại. Danh mục các tác phẩm mà ông biểu diễn vô cùng rộng lớn, bao gồm gần như toàn bộ các tác phẩm dành cho piano từ Bach và Scarlatti cho đến các nhạc sĩ thế kỷ 20. Các đỉnh cao về trình diễn có thể kể các nhạc phẩm của Liszt, đặc biệt bản âm các fantasia theo chủ đề từ opera “La nozze di Figaro” (Mozart) S. 697 hay Rhapsodie espagnole, S. 254 được coi như một sự kiện gây chấn động.

Sau khi chứng kiến Gilels biểu diễn Rhapsodie espagnole tại Grand Hall của Leningrad Philharmonic Society, nghệ sĩ piano Valery Afanassiev đã thốt lên: “Tôi chưa bao giờ nghe thấy một âm thanh mạnh mẽ đến như vậy ở bất cứ nhà hát nào. Ngay cả Berlin Philharmonic dưới đũa chỉ huy của Herbert von Karjajan cũng không thể”.

Ngoài ra Gilels cũng được đánh giá rất cao khi biểu diễn các nhạc phẩm của Camille Saint-Saens, Debussy, Ravel, Tchaikovsky, Rachmaninov, Alexander Scriabin, Prokofiev, Dmitri Shostakovich và Feinberg. Ông từng biểu diễn và ghi âm các tác phẩm của Dmitri Kabalevsky, Frānsisa Pulenka, Pancho Vladigerov.

Chiếm vị trí đặc biệt trong danh mục biểu diễn của ông là Beethoven, những năm cuối đời ông thực hiện ghi âm tất cả các piano sonata của Beethoven, nhưng đáng tiếc đã không kịp thực hiện trọn vẹn dự định của mình. Đối với Evgeny Kissin, Gilels là một trong 3 nghệ sĩ piano trình diễn hay nhất các tác phẩm của Beethoven cùng với Arthur Schnabel và Wilhelm Kempff.

Hình ảnh Emil Gilels sẽ còn ở mãi trong tiềm thức của tất cả những người yêu nhạc cổ điển với tư cách là một trong những nghệ sĩ piano vĩ đại nhất mọi thời đại.

(Nguồn: Nhaccodien.info)

Emil Gilels chơi Piano Concerto in A minor của Grieg: