Giọng tenor trẻ Ninh Đức Hoàng Long vừa tham gia một vai nhỏ trong vở diễn I Puritani rất thành công tại Mupa, Hungary với những nghệ sĩ đẳng cấp quốc tế (trong đó có soprano tài năng Jessica Pratt). Hy vọng qua bài phỏng vấn này, bạn đọc hiểu được phần nào về công việc của những nghệ sĩ opera thực thụ, sự vận hành của một buổi diễn cũng như quan điểm của một giọng ca opera trẻ Việt Nam muốn theo đuổi nghiêm túc opera chuyên nghiệp

*

Lương Vũ Hải (LVH): Trước tiên, xin chúc mừng bạn đã có buổi debut đầu tiên của sự nghiệp hết sức thành công. Cảm giác lần đầu tiên đứng trên một sân khấu chuyên nghiệp và làm việc với những nghệ sĩ đẳng cấp quốc tế như thế nào?

Ninh Đức Hoàng Long (NĐHL): Cảm ơn anh! Cảm giác khi tôi đặt chân tới buổi tập đầu tiên là hồi hộp và có chút thiếu tự tin. Thứ nhất, vì không biết một buổi tập cho một vai diễn sẽ như thế nào, mọi người sẽ giao tiếp bằng thứ tiếng gì. Thứ hai, tìm hiểu về bạn diễn, đạo diễn, nhạc trưởng đều là những người có nhiều kinh nghiệm, biểu diễn nhiều, bản thân tôi đang là một sinh viên chưa tốt nghiệp, một người chưa diễn opera bao giờ rất sợ sẽ gây trở ngại cho quá trình tập luyện.

LVH: Là một sinh viên đang còn ngồi trên ghế nhà trường, so với những nghệ sĩ chuyên nghiệp như vậy bạn thấy mình cần bổ sung thêm những kĩ năng gì ngoài chuyên môn chính là thanh nhạc ra để có thể theo đuổi sự nghiệp? 

NĐHL: Điều quan trọng đầu tiên là khả năng ngoại ngữ: tiếng Ý là điều bắt buộc, tất cả solist hay thậm chí là một số cá nhân trong êkip sản xuất của nhà hát cũng đều nói thành thạo tiếng Ý. Kế đến là tiếng Đức, tiếng Pháp, tiếng Anh, tất cả đều phải biết đủ để sử dụng.

Thứ hai là khả năng chịu áp lực của công việc, các diễn viên đến từ nhiều nước, do đó không có nhiều thời gian để tập luyện, bắt buộc phải tập với cường độ cao, việc thả lỏng, thư giãn để giữ sức là điều hết sức quan trọng.

Ngoài ra một điều nữa tôi có để ý là cách giao tiếp giữa các nghệ sĩ với nhau, với nhạc trưởng, với đạo diễn, với bạn diễn. Mặc dù tôi chỉ là một sinh viên, chưa có tên tuổi nhưng các solist đều rất tôn trọng và thân thiện.

LVH: Tôi muốn hỏi một chút về đạo diễn - người lên ý tưởng và chịu trách nhiệm chung cho một dàn dựng sân khấu của vở opera. Trước đây, khoảng thập niên 50 đổ về trước họ không quá phổ biến trên các sân khấu opera, mỗi dàn dựng là sự làm việc, công tác giữa chính các nghệ sĩ và nhạc trưởng. Nhưng gần đây họ gần như là một nhân vật không thể thiếu. Vở diễn bạn tham gia là một dàn dựng hiện đại với cốt truyện và bối cảnh khác hẳn (dù vẫn giữ toàn bộ libretto gốc). Vậy công việc người đạo diễn ở đây là gì? Họ quyết định toàn bộ về diễn xuất, biểu cảm, cử động của diễn viên hay đó là sự thống nhất chung giữa đạo diễn cùng các nghệ sĩ solist?

NĐHL: Đạo diễn của vở diễn là Csaba Némedi, được đánh giá là một người có tài trong lĩnh vực sân khấu của Hung, tuy nhiên ông đã định cư ở Áo được 26 năm. Tiếp xúc lần đầu tiên với đạo diễn tôi khá sốc. Thực sự tôi chưa gặp một người nào mà nói không ngừng nghỉ như vậy. Dường như chữ cứ tuôn ra trong đầu của ông ta vậy.

Quá trình dàn dựng phần kịch thì đạo diễn hoàn toàn tôn trọng ý kiến của các solist, tất cả cùng nhau xây dựng kịch bản. Đạo diễn cùng hai trợ lý (một trợ lý sân khấu, một trợ lý vị trí - nhắc các diễn viên ra vào đúng thời điểm) có nhiệm vụ chính là thâu tóm bao quát toàn bộ đại cục, chỉnh sửa một số cách biểu diễn cho hợp lý. Trong quá trình tổng duyệt tôi có quan sát, đạo diễn luôn nói và trợ lý sẽ ghi lại, hết buổi sẽ nhận xét từng người cần phải sửa gì, diễn như nào cho tốt hơn.

Đa số khán giả thì ca tụng vở diễn rất thành công, âm nhạc và diễn viên tuyệt vời nhưng một số người không thích kịch bản, bởi lẽ, kịch bản và libretto gốc không được ăn khớp. Có khá nhiều người nói không hiểu được câu chuyện mà đạo diễn đưa ra. Tôi có chia sẻ điều này với thầy giáo tôi, một người cũng là solist lâu năm ở Hungary. Ông nói đây là chuyện bình thường, tất cả các kịch bản mới hiện đại đều khó hiểu và không ăn khớp với libretto gốc như thế. Sự chấp nhận hay khó chịu là tùy thuộc vào mỗi người xem.

Về người đạo diễn này, có một chuyện mà tôi thấy vô cùng cảm động. Trước buổi biểu diễn đầu tiên, mỗi solist đều nhận được một gói quà của đạo diễn cùng thiệp chúc sẽ diễn tốt. Đây là một cử chỉ tuy nhỏ nhưng cho thấy sự chu đáo và chỉn chu của họ.

LVH: Với hạn chế về ngoại ngữ, làm thế nào để bạn nắm được ý đồ và chỉ đạo của đạo diễn cũng như hiểu và làm việc cùng với những đồng nghiệp khác?

NĐHL: Thực ra, ngoài tiếng Hung và tiếng Anh, tôi cũng đang học tiếng Ý. Mặc dù tôi nói tiếng Ý không tốt nhưng nghe thì hiểu. Ngoài ra, trên sân khấu thì mọi người chủ yếu nhìn và ăn khớp nhau. Nhưng một điều tôi thấy rõ ràng nhất, trong toàn bộ quá trình tập luyện 100% thời gian tôi phải căng tai căng mắt lên để nghe ngóng. Mặc dù thi thoảng mới đến phần của mình nhưng lơ là mà gọi đến tên không phản hồi là sẽ cho thấy sự thiếu chuyên nghiệp ngay. Tất nhiên tôi cũng có kế hoạch củng cố và nâng cao thêm về tiếng Ý cũng như các ngôn ngữ mạnh khác của opera trong tương lai vì nó cần thiết trong việc học và hiểu tác phẩm, vai diễn chứ không chỉ là đơn thuần vấn đề giao tiếp trong công việc.

LVH: Tất cả mọi solist đều phải thuộc vai từ trước chứ?

NĐHL: Không bắt buộc là phải học thuộc vai từ trước, nhưng vô hình chung đây là một quy tắc ngầm. Ngay từ buổi tập đầu tiên tôi thấy đã không ai dùng tổng phổ, trừ pianist và nhạc trưởng. Tất cả đều vừa tập diễn xuất với nhạc, vừa hát chứ không chỉ tập kịch chay.

LVH: Vai diễn của bạn trong dàn dựng này là một "con nghiện" opera và là người thần tượng Callas điên cuồng. Ngoài đời bạn thích Maria Callas chứ? Bạn nghĩ gì về bà ấy? Trong dàn dựng này, với ý tưởng về lớp Master class thập niên 70 của Callas, đạo diễn có giải thích gì thêm về Maria Callas không?

NĐHL: Ngoài đời thực thì nói thật, tôi không nghe nhiều các giọng hát nữ mà chủ yếu là các nghệ sĩ nam, đặc biệt là  tenor - loại giọng của tôi. Nhưng với Maria Callas thì tôi luôn dành một sự tôn trọng đặc biệt, bà ấy là một huyền thoại. Đạo diễn không giải thích nhiều về Callas, ông ta chỉ căn dặn là trên sân khấu luôn phải giữ được thần thái là một fan hâm mộ điên cuồng.

LVH: Vậy bạn thích và hay nghe những ca sĩ cổ điển nào?

NĐHL: Do là  tenor nên tôi nghe chủ yếu là tenor. Các  tenor thời trước tôi thích Franco Corelli, Giuseppe Di Stefano hay Fritz Wunderlich. Tôi cũng từng tham dự một số buổi recital của một số ngôi sao gần đây như Juan Diego Florez, Jonas Kaufmann,... Kaufmann có giọng hát ấn tượng và nội lực, dù với nhiều người trong nghề, không ai hát giống như anh ấy cả, kiểu hát đó có lẽ nó không tốt cho giọng hát nói chung. Florez thì xử lý vô cùng tinh tế. Tôi cũng thích cả Rolando Villazon nữa, tôi thích phong cách tự do, tưng tửng của anh ấy trên sân khấu. Sở dĩ tôi nghe nhiều nghệ sĩ của thế hệ này vì đó là những nghệ sĩ ngoài chuyên môn tốt, họ còn có sở hữu lượng khán giả đông đảo bây giờ, và tôi rất muốn học hỏi.

Tôi cũng hay nghe baritone Dietrich Fischer-Dieskau, vì lieder và thanh nhạc thính phòng cũng là mảng âm nhạc tôi theo đuổi. Giọng nữ cũng có nghe, tôi đã đến concert riêng của Anna Netrebkhông và Julia Lezhneva tại Hung, nhưng nói thật là cũng ít để ý và không đặc biệt thích riêng ai một cả.

LVH: Bạn có thần tượng và học hỏi cách hát của một nghệ sĩ lớn nào không?

NĐHL: Nếu một hình mẫu cụ thể nào đó thực sự thì không, nhưng một hình tượng lý tưởng để tôi phấn đấu và hướng tới là: một tenor vừa có sức mạnh kịch tính trong giọng hát của Kaufmann, vừa nhạy cảm tinh tế như Florez, kèm lẫn cái tự nhiên, hơi điên điên trên sân khấu của Villazon và cuối cùng sở hữu sự uyên bác của Placido Domingo. Nhưng tất nhiên bây giờ, tôi không cố tìm cách bắt chước cả, tôi chỉ hát thế nào mình thấy thoải mái nhất.

LVH: Nhà soạn nhạc và những kịch mục yêu thích bạn hay hát là gì?

NĐHL: Tôi mới tiếp cận opera thực sự cách đây không lâu. Ở nhạc viện Liszt, tôi phải học và hát nhiều tác phẩm thời kỳ Baroque và Cổ điển, bởi đó là nền tảng. Haydn và Mozart là bắt buộc, chẳng hạn như trong môn Chamber singing. Nhưng nếu thích thì cá nhân tôi thích opera Lãng mạn hơn, đặc biệt là Puccini. Khi học và nghiên cứu các tác phẩm của Puccini, tôi đều cảm được những nhấn nhá không phải đến từ tổng phổ mà đến từ chính cảm nhận bản thân của riêng mình.

Ở mảng Lied tôi cũng rất thích Schubert, Schumann. Khi bước chân vào thế giới âm nhạc của họ, khi study các tác phẩm của họ, như là bước chân vào một thế giới hoàn toàn khác vậy, dường như mình trở nên rất nhỏ bé, cảm thấy không thể nào lĩnh hội được hết, càng học càng thấy mình... ngu.

LVH: Bạn vừa nói rằng, bạn mới biết đến opera cách đây không lâu. Vở opera đầu tiên mà bạn được xem tại nhà hát là gì? Ấn tượng của bạn như thế nào?

NĐHL: Tôi đã từng xem một số buổi hòa nhạc hát opera ở Việt Nam hồi còn đi học ở Hộc viện Âm nhạc Quốc gia, nhưng thời đấy còn non trẻ và cũng chưa có kiến thức cũng như định hình rõ rệt về opera. Nhưng đến khi sang Hung du học và được tiếp cận với nhiều dàn dựng opera chỉn chu tại đây, tôi mới thực sự hiểu và yêu thích nó. Tôi vẫn còn nhớ cái cảm giác lần đầu tiên đến xem vở Tosca tại nhà hát opera quốc gia Hung, người hát vai nam chính Cavaradossi là  tenor Atilla Kiss B., thầy giáo trực tiếp của tôi, tôi đã bị ấn tượng vô cùng mạnh mẽ, da gà da ngỗng nổi rần rần hết cả lên.

LVH: Bạn thích Cavaradossi chứ? Bạn có muốn sau này hát Cavaradossi không?

NĐHL: À vâng, tất nhiên rồi, hồi đầu tôi thích Cavaradossi lắm, kiểu như mặc định luôn là khi nào diễn chắc đấy sẽ là vai đầu tiên (cười). Nhưng càng học thì càng nhận ra là một vai spinto như Cavaradossi thì chắc phải đợi chục năm nữa. Thời điểm bây giờ, phù hợp nhất là một số vai thứ, phụ hoặc vai nhẹ, vừa sức, để giọng hát có thể lớn dần dần và phát triển đúng cỡ.

LVH: Bạn đã tham gia debut với vở "I puritani" - một kiệt tác Opera Bel canto quan trọng và cũng cực kỳ khó của Vicenzo Bellini. Bạn thích Opera Bel canto chứ ? Bạn có nghĩ có một ngày mình sẽ hát Arturo hay các vai nam chính khác trong các vở Opera Bel canto không?

NĐHL: Opera Bel canto cực kỳ hay và đẹp, tuy đôi khi cũng có chút nhàm chán, nhưng sự hoàn mỹ trong âm nhạc và giọng hát thì tuyệt vời. Arturo là một vai khó khủng khiếp, âm vực lên tới tận high F, quá cả âm vực của  tenor thông thường. Ngồi cạnh một giọng  tenor dạn dày từng hát ở cả Met và La Scala như Francesco Demuro lúc tập, nghe thôi cũng đã cảm thấy mệt rồi, không dám nghĩ mình mà hát thì như thế nào nữa.

Thời điểm hiện tại, có lẽ Nemorino (L'elisir d'amore) hay Ernesto (Don Pasquale) có thể sẽ là hợp lý hơn. Tôi cũng đã từng hát riêng một vài aria, duetto quan trọng trong những vở này rồi. Opera Bel canto đòi hỏi kỹ thuật rất nhiều, để có thể hát nuột nà, trơn tru thì thực sự cũng không hề đơn giản.

LVH: Vậy dự định tương lai của bạn là gì?

NĐHL: Trước mắt với tôi bây giờ là kỳ thi tốt nghiệp đai học, sau đó tôi có hai tuần để chuẩn bị cho kỳ thi Thạc sĩ. Tôi đăng ký cả hai ngành Opera và Oratorio/Lieder (Thanh nhạc thính phòng), nhưng có lẽ tôi sẽ chọn Oratorio. MA opera tại nhạc viện Liszt một kỳ phải học hai vai lớn, hai năm là tám vai chính, với khối lượng đó có thể sẽ là hơi quá tải. Học Oratorio chương trình nhẹ nhàng hơn và vẫn có thể học bổ sung các kịch mục opera được, thêm nữa là tôi cũng khá thích Lied. Sau một năm học Oratorio tôi vẫn có thể chuyển sang Opera nếu muốn và khả năng cho phép.

Song song với việc học chuyên môn tôi vẫn tiếp tục trau dồi thêm tiếng Ý, và tham gia một số cuộc thi hát Cổ điển vừa sức ở khu vực châu Âu để làm dầy thêm kinh nghiệm bản thân.

LVH: Cuối cùng, với những bạn trẻ đang theo học và theo đuổi opera ở Việt Nam - thể loại không có nhiều đãi ngộ cũng như sự quan tâm của công chúng, là một người đang cố gắng theo đuổi opera chuyên nghiệp, bạn có muốn nói điều gì không?

NĐHL: Một câu nói của một người bạn ở trong thang máy mà tôi nhớ mãi khi còn đang học Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam: "Long! Mày học gì học nhiều thế, học có ăn được không hả em, lo mà đi hát hò chạy show đi!". Tôi muốn chia sẻ với các bạn trẻ đang học hay đam mê thanh nhạc cổ điển ở Việt Nam thế này: “Các bạn hãy vững tâm với con đường mình chọn, opera dần dần sẽ có đất diễn, có công chúng khán giả riêng. Và đặc biệt, các bạn đừng lo chết đói khi chăm chăm học opera cổ điển nhé! (Cười).

LVH: Xin cảm ơn bạn đã tham gia phỏng vấn và chia sẻ những thông tin thú vị. Chúc bạn theo đuổi được opera chuyên nghiệp, đạt được nhiều thành công và bước tiến mới trong sự nghiệp.