Tác giả: Claude Debussy
Thời gian sáng tác: 1903 - 1905
Công diễn lần đầu: ngày 15/10/1905 tại Paris; Dàn nhạc Lamoureux dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng Camille Chevillard.
Thời lượng: khoảng 23 đến 24 phút
Tổng phổ: 2 flute, piccolo, 2 oboe, cor anglais, 2 clarinet, 3 bassoon, contrabassoon, 4 horn, 3 trumpet, 2 cornet, 3 trombone, tuba, timpani, bass drum, cymbal, triangle, tamtam, glockenspiel, 2 harp và dàn dây.

Tác phẩm thu âm năm 1953 với nhạc trưởng Herbert von Karajan

Tác phẩm gồm 3 chương:

Chương 1 giọng Si thứ - "De l'aube à midi sur la mer" (Trên biển từ bình minh minh đến giữa trưa)

Chương 2 giọng Đô thăng thứ - "Jeux de vagues" (Trò chơi của sóng)

Chương 3 giọng Đô thăng thứ - "Dialogue du vent et de la mer" (Đối thoại giữa gió và biển)

Vào những năm 1890, hình ảnh đại dương đã tỏ ra là một nguồn cảm hứng luôn trở lại với nhà soạn nhạc Pháp Claude Debussy. “Sirènes” (Các nàng tiên cá), khúc nhạc thứ ba trong tập Nocturnes (1897-1899) và các trích đoạn trong opera Pelléas et Mélisande (1893-1905) của ông đã cùng mang bằng chứng rõ rệt về hơi hướng biển cả. Song La Mer (Biển cả) đã tiến xa hơn hẳn bất cứ tác phẩm nào trước đó - của Debussy hay bất cứ nhà soạn nhạc nào khác – trong việc nắm bắt cái bản chất nguyên sơ gợi nhiều liên tưởng nhất trong số các diện mạo của tự nhiên. La Mer không chỉ là bài tập khắc họa cảnh vật bằng âm nhạc, nó đúng hơn là một miêu tả bằng âm thanh về vô số những suy nghĩ, tâm trạng và phản ứng bản năng mà biển cả rút ra được từ tâm hồn một con người cụ thể.

Debussy khởi thảo La Mer năm 1903 tại Pháp và hoàn thành năm 1905 bên eo biển Manche tại thị trấn Eastbourne nước Anh. Tác phẩm được Dàn nhạc Lamoureux công diễn lần đầu ngày 15/10/1905 tại Paris dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng Camille Chevillard. Ban đầu nó được đón nhận không mấy nồng nhiệt, phần vì dàn nhạc thiếu thời gian luyện tập phần vì những thính giả Paris cảm thấy bị tổn thương trước việc cách đó không lâu Debussy bỏ người vợ đầu để chạy theo nữ ca sĩ Emma Bardac (vốn là vợ một chủ ngân hàng và từng là nàng thơ của Gabriel Fauré). Tuy nhiên La Mer đã mau chóng trở thành một trong những tác phẩm dàn nhạc của Debussy được yêu thích nhất và trình diễn thường xuyên nhất. Bản thu âm đầu tiên của tác phẩm này là bản của nhạc trưởng người Ý Piero Coppola thực hiện vào năm 1928.

Trong cuốn sách phỏng vấn Sviatoslav Richter: các ghi chép và đàm luận (B. Monsaingeon, 1998), nghệ sĩ piano nổi tiếng đã gọi La Mer là “một tác phẩm mà tôi xếp ngay cạnh St. Matthew Passion và bộ opera Ring cycle như là một trong các tác phẩm yêu thích của mình.” Ông còn nói sâu hơn khi nghe bản thu âm ưa thích (bản do nhạc trưởng người Pháp Roger Désormière thực hiện): “Lại là La Mer , liệu sẽ có lúc nào tôi chán nghe nó, chán thưởng ngoạn nó và chán hít thở bầu không khí của nó không nhỉ? Và lần nào cũng như lần nghe đầu tiên! Một bí ẩn, một huyền diệu trong việc tái tạo tự nhiên; không, thậm chí còn hơn thế, hết sức ma mị!” Richter còn nhắc tới hai người Soviet khác cũng hâm mộ tác phẩm này: “Một hôm, sau khi nghe bản nhạc này, Anna Ivanovna giải thích, “với tôi, nó là điều huyền diệu giống hệt như bản thân biển cả.” Richter kể lại rằng La Mer là tác phẩm được thầy của ông, huyền thoại Heinrich Neuhaus, yêu thích nhất trong số các tác phẩm của Debussy. Hầu như lần nào ghé chơi thầy cũng bảo: “Slava, bật La Mer lên!” Và lần nào Richter cũng bật đĩa của Désormière, bản thu mà ông coi là “đẹp nhất trong toàn bộ lịch sử của hãng Gramophone.”

Tuy cấu trúc của La Mer đặt tác phẩm ra ngoài cả hai thuật ngữ “âm nhạc tuyệt đối” và “âm nhạc chương trình” như nghĩa vốn có của hai thuật ngữ này vào những năm đầu thế kỉ 20, Debussy rõ ràng đã sử dụng thủ pháp miêu tả để gợi lên hình tượng gió, sóng và bầu không khí biển cả. Song việc cấu trúc tác phẩm quanh một chủ thể tự nhiên mà không có yếu tố văn học hay yếu tố con người – không có người, thần thoại hay tàu bè nào được gợi ra trong tác phẩm – cũng là điều rất bất thường vào thời đó. Debussy gọi La Mer là “ba phác họa bằng giao hưởng” để tránh đi thuật ngữ “giao hưởng” nặng nề. Tuy vậy đôi khi tác phẩm có tổng thời lượng chỉ khoảng 23 đến 24 phút này vẫn được gọi là một bản giao hưởng. La Mer mở đầu và kết thúc bằng hai chương nhạc đầy sức mạnh, làm khung đỡ cho chương nhạc giữa kiểu scherzo nhẹ nhàng hơn và có tốc độ nhanh hơn.

"De l'aube à midi sur la mer" trải ra theo nhịp 6/8 sau một đoạn Introduction ở tốc độ rất chậm (Trés lent). Như trong rất nhiều tác phẩm thời kỳ chín muồi của Debussy, không thể luôn vạch ra khác biệt rõ ràng giữa chất liệu chủ đề, phần đệm và cấu trúc. Quả thực chính cấu trúc thường tối quan trọng trong âm nhạc của Debussy. Chút thoáng hiện của các giai điệu lờ mờ mà chương nhạc có được (như vài ô nhịp violin solo trong vắt xuất hiện sau 60 ô nhịp đầu tiên của tổng phổ, hay đoạn diễn tả bằng kèn horn ngắn ngủi ngay sau khi nhịp chuyển sang 6/8) chẳng bao lâu đã bị gộp vào kết cấu dàn nhạc phức tạp. Có những đoạn trong đó sự phối hợp nhịp phách không rõ ràng, cũng có thể là cố ý, vì có đến sáu hay bảy lớp hành động khác nhau diễn ra đồng thời. Chương nhạc kết thúc với một khẳng định bằng âm nhạc gây ấn tượng nhất của tác giả: theo một động thái bí ẩn, tiếng bộ đồng chơi đoạn kết với cường độ forte-fortissimo dập tắt tiếng piano khi chương nhạc khép lại.

Xét toàn bộ, tổng phổ chương "Jeux de vagues" mộc mạc hơn chương mở đầu. Những tiếng láy rền và bùng nổ thường xuyên đầy sinh lực nhịp điệu mang lại sức sống mạnh mẽ vui nhộn của chương nhạc. Nội dung chủ đề không thể đoán trước, trong khi đoạn kết yên tĩnh cực độ không thể hóa giải bất cứ trông đợi nào về mặt âm nhạc được trình bày ở những đoạn tích cực hơn trước đấy. Tổng phổ đoạn này (flute solo và hòa âm đàn harp) gợi nhắc tới kiểu phối dàn nhạc y hệt đã từng được nhà soạn nhạc sử dụng trong Prélude à l'après-midi d'un faune (Prelude Buổi chiều của thần điền dã, năm 1894). Quả thực, các đoạn tương tự này hoàn toàn giống nhau ở mục tiêu kịch tính.

Chương kết “Dialogue du vent et de la mer" là sự cận kề lộn xộn theo một động thái nhịp điệu dữ dội được khớp nối – đoạn pianissimo đầu tiên do bè cello và bass chơi mào đầu rồi được dẫn dắt một cách khéo léo suốt chương nhạc – với một ý đồ legato long trọng mà nhiều người đã so sánh với các mélodie của César Franck (một ảnh hưởng quan trọng tới Debussy thời trẻ). Cường độ forte-fortissimo được duy trì liên tục mang lại cho tác phẩm mãnh liệt và mạnh mẽ này một cái kết đầy uy lực.

Cùng với Prélude à l'après-midi d'un faune, La mer đã chứng tỏ Debussy là một bậc thầy về cấu trúc và màu sắc phối khí. Nhà âm nhạc học, tác giả kiêm nghệ sĩ piano Roy Howatt, trong cuốn sách Debussy in Proportion (Debussy đúng tỉ lệ) đã quan sát thấy rằng các đường biên cân xứng của La Mer tương ứng một cách chính xác với tỉ lệ toán học gọi là “tỉ lệ vàng”. Trezise tìm thấy bằng chứng xác thực “rõ rệt” nhưng khuyến cáo là không có chứng cớ bằng văn bản hay báo cáo nào gợi ra rằng Debussy đã chủ ý tìm kiếm các tỉ lệ như vậy.

Do bầu không khí giàu khơi gợi và tâm trạng, La Mer của Debussy đã ảnh hưởng đến sáng tác của nhiều nhà soạn nhạc sau này, đặc biệt là các tác giả viết nhạc cho phim. Một vài đoạn (như ở chương 3) của La Mer có thể đã tạo cảm hứng cho John Williams soạn nhạc nền trong phim Hàm cá mập (Jaws). Sự bùng nổ kết thúc chương 1 giống như ở bản nhạc “Nụ hôn đầu của tình đích thực“ (True Love's First Kiss) trong phim hoạt hình Shrek. Năm 1991, nhà soạn nhạc người Nhật Toru Takemisu đã dựa trên một chủ đề của La Mer để soạn bản concerto Quotation of Dream: Say Sea, Take Me! cho 2 piano và dàn nhạc. Takemisu tuyên bố: “ Tôi tự học nhạc nhưng tôi coi Debussy là người thầy đầu tiên của mình.”

Gần một thế kỉ đã qua kể từ khi Debussy qua đời, người ta vẫn không thôi cố gắng diễn đạt bằng lời cái huyền bí trong âm nhạc của ông. Song chẳng ai có thể miêu tả nghệ thuật của Debussy hay hơn chính ông: “Không có lý thuyết. Bạn chỉ phải nghe thôi. Niềm vui thích là niêm luật. Tôi yêu âm nhạc say đắm. Và vì yêu nó mà tôi cố gắng giải phóng nó khỏi các truyền thống cằn cỗi đã khiến nó ngộp thở. Nó là một nghệ thuật tự do phun trào về phía trước, một nghệ thuật ngoài trời bao la bát ngát như các hiện tượng khí tượng, gió, bầu trời, biển cả. Nó phải không bao giờ bị giam hãm và “trở thành một nghệ thuật hàn lâm.”

(Nguồn: http://www.nhaccodien.vn)