Từ ba bốn năm nay, tôi cũng như tất cả đồng bào trong nước đều biết sức khoẻ của Đại Tướng không còn được như xưa, và trước sau cũng sẽ đến giờ phút mà Đại Tướng ra đi vĩnh viễn. Nhưng khi nghe báo tin Đại Tướng đã thực sự từ giã cõi đời vào chiều ngày 04.10.2013 lúc 18 giờ 09 phút, tôi vẫn cảm thấy hụt hẫng, như bản thân mình mất một cái gì quý báu trên đời mà không tìm lại được. Đối với tôi, việc qua đời của Đại Tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ là sự ra đi của một Đại Tướng lừng danh trong quân đội Việt Nam, mà còn là một người đàn anh, một vị tiền bối, một thần tượng trong lòng tôi.

Tôi được biết tới Đại Tướng qua chiến dịch Điện Biên Phủ lừng lẫy. Lúc đó, tôi đang dưỡng bịnh tại nhà Postcure de Sceaux (phòng dưỡng bịnh sau khi điều trị) ở Pháp. Tin chiến thắng của Điện Biên Phủ lúc ấy bay về tới tấp, lòng tôi tràn ngập niềm vui là Quân đội nhân dân Việt Nam dưới sự chỉ huy thần tình của Đại Tướng Võ Nguyên Giáp đã thắng quân đội viễn chinh Pháp. Lúc bấy giờ, anh Nguyễn Văn Cổn – một người bạn thân của tôi đang chuẩn bị làm luận án Tấn sĩ Văn chương tại trường Đại học Paris đã gọi điện thoại cho tôi để báo tin vui. Trong điện thoại, anh nói: “Khê ơi, Khê có biết rằng quân đội nhân dân ta đã toàn thắng, và cả quân đội viễn chinh tại Điện Biên Phủ đều bị cầm tù, mà người tướng Việt Nam đã lập nên chiến công oanh liệt đó là Đại Tướng Võ Nguyên Giáp. Trong lòng vô cùng xúc động, tôi đã viết ra 4 câu thơ để bày tỏ sự ngưỡng mộ của tôi. Tôi không biết phải chia sớt cho ai nghe niềm vui này, chỉ còn gọi điện thoại nói với Khê thôi!”.

Bài thơ của anh Nguyễn Văn Cổn như thế này:

“Đây Đại Tướng của một dòng Đại Tướng
Đây tài ba trên tất cả những tài ba
Đây tinh hoa nở giữa những tinh hoa
Đây anh dũng nêu một đời anh dũng”

Từ đó tôi bắt đầu tìm hiểu thêm về con người của Đại Tướng Võ Nguyên Giáp. Tôi mới biết rõ là về chiến thuật du kích không ai bằng Đại Tướng, mà cả thế giới cũng ngạc nhiên với cách điều binh khiển tướng của một vị Đại Tướng không xuất thân từ các trường quân sự nổi tiếng như St CYR bên Pháp. Đại Tướng tự cho rằng mình đã áp dụng một phương pháp mới, sau khi tham khảo chiến thắng của Trần Hưng Đạo Đại Vương tại Bạch Đằng,, gọi là“chiến tranh nhân dân”, “dụng yếu chống mạnh”, “dùng ít chống nhiều”, “dùng thô sơ chống hiện đại”. Tôi thầm mong có dịp nào đó được gặp người anh hùng của dân tộc Việt Nam.

Năm 1976, lần đầu tiên tôi trở lại miền Bắc nước Việt sau khi đất nước thống nhất. Lúc đó tôi có dịp gặp gỡ một số người trong cấp lãnh đạo, trong lãnh vực văn hoá và nói chuyện nhiều lần trên đài phát thanh và nhiều nơi công cộng. Tôi không ngại binh vực nghệ thuật Ca Trù, tôi chỉ muốn các nhà hữu trách không lầm lẫn “cô đầu hát” là những người nghệ sĩ từ giới nông dân, có thanh có sắc mà phải có đạo đức mới được Thầy cho danh hiệu là “ca nương” với “cô đầu rượu” là những người không biết hát, chỉ chuốc rượu cho khách đến nghe hát và bày cuộc trăng hoa. Thành ra người hát ả đào không phải là những người “bán phấn buôn hương”, người cầm chầu thưởng thức Ca Trù không phải là phường “trên bộc trong dâu”. Trong giới lãnh đạo có nhiều ý kiến khác nhau về quan điểm của tôi. Sau này tôi biết được chỉ có hai người ủng hộ tôi triệt để là Đại Tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ Trưởng Xuân Thuỷ.

Mãi đến năm 1980, khi tiên sinh Nguyễn Trãi được tôn vinh là danh nhân văn hoá thế giới, cả nước có những cuộc hội thảo về Nguyễn Trãi. Tôi lãnh phần tham luận về đề tài “Âm nhạc các nước Đông Á dưới thời đại Nguyễn Trãi”, nội dung bài đó được Giáo sư Phạm Thiều là người chủ toạ phiên họp rất hoan nghinh. Và khi có cuộc họp toàn quốc tại Hà Nội về Nguyễn Trãi, tôi được tuyển lựa làm một trong những đại biểu miền Nam cho cuộc hội nghị đó. Đại Tướng Võ Nguyên Giáp là chủ tịch ban tổ chức toàn quốc về cuộc hội thảo nên đã mời tất cả đại biểu đến tư dinh của Đại Tướng dùng một bữa cơm, đãi theo phong cách buffet. Trong lần đó tôi mới có dịp gặp trực tiếp Đại Tướng Giáp và tóm tắt cho Đại Tướng nghe nội dung bài tham luận của tôi. Đại Tướng nghe xong rất hoan nghinh. Và khi hỏi tôi làm công việc gì, tôi thưa rằng mình đang làm công tác nghiên cứu âm nhạc dân tộc truyền thống Việt Nam, thì Đại Tướng rất tán thành công việc của tôi, khuyên tôi nên tiếp tục sứ mạng này. Nhưng từ sau năm 1980, tôi và Đại Tướng không có dịp gặp mặt.

Đến năm 1993, Tổng thống Pháp Francoise Mitterand trong chuyến công du chánh thức đi thăm nước Việt Nam có mời 30 vị khách ở đủ mọi lãnh vực đi theo ông. Trong lãnh vực văn hoá – giáo dục thì Tổng thống Pháp có mời 3 người: Giáo sư Georges Condominas (nhà nghiên cứu dân tộc học), Giáo sư Trịnh Xuân Thuận (nhà nghiên cứu vật lý thiên văn tại Mỹ), và tôi (nghiên cứu âm nhạc truyền thống Việt Nam và Châu Á). Trên chuyên cơ, tôi được sắp ngồi gần một người Pháp và sau khi tự giới thiệu mới biết ông là Tổng tư lịnh Quân đội Pháp và là Thống đốc quân chính thành phố Paris. Trong câu chuyện, ông nói rằng trong năm 1954, ông là một sĩ quan nhỏ bị cầm tù tại Điện Biên Phủ. Ông đã tìm đọc tiểu sử và nhứt là tìm hiểu cách đánh trận của Đại Tướng Võ Nguyên Giáp – là người ông rất ngưỡng mộ. Và ông ước mong rằng trong chuyến đi thăm nước Việt Nam lần này với Tổng thống Pháp, chẳng biết ông có dịp nào diện kiến được với Đại Tướng trong vòng 10-15 phút để cùng uống với nhau một chung trà hay không. Tôi không hứa sẽ tổ chức được cuộc gặp gỡ đó nhưng khi đến nước Việt Nam, tôi gặp ban tổ chức đón tiếp Tổng thống Pháp, tôi có nêu ra lời ước mong của vị Tổng tư lịnh Pháp thì ban tổ chức hỏi ý kiến của Đại Tướng, thì may mắn thay, Đại Tướng rất sẵn lòng gặp mặt trong một bữa tiệc chiêu đãi. Cũng trong dịp đó tôi gặp lại Đại Tướng nhưng không có trò chuyện trực tiếp vì để cho hai người trước kia là đối phương, mà nay lại ngồi chung một bàn trò chuyện thân tình. Tôi ngồi chứng kiến cuộc gặp gỡ đó và rất hãnh diện khi nghe Đại Tướng Võ Nguyên Giáp nói chuyện với Tổng Tư Lịnh Pháp bằng tiếng Pháp rất lưu loát mà không cần thông dịch.

Đó là lần chót mà tôi được diện kiến Đại Tướng. Về sau này, do hoàn cảnh địa lý, tính chất công việc nên tôi không có dịp nào gặp lại Đại Tướng nữa. Nhưng thông qua bạn bè, tôi vẫn được biết về sức khoẻ của Đại Tướng trong những năm gần đây. Tôi có dịp đọc nhiều sách và bài viết của Đại Tướng, tôi rất thích thú, vì thấy rằng vị võ tướng cũng là một nhà văn hoá. Cho tới hôm nay, khi nghe tin một vị tướng tài ba lỗi lạc đã đi vào cõi vĩnh hằng, lòng tôi vô cùng xúc động. Bao thước phim hồi ức với Đại Tướng lại quay về từ những năm tháng cũ. Vô cùng thương tiếc một người anh hùng dân tộc, không chỉ là một huyền thoại trong lãnh vực quân sự mà còn là môt nhà văn hoá lớn của nước Việt Nam.

Tôi thương kính chúc hương hồn của Đại Tướng được tiêu diêu nơi cõi thọ, thành tâm phân ưu cùng tang quyến và chung nỗi buồn cùng tất cả đồng bào Việt Nam.

Bình Thạnh, mùa Thu năm Quý Tỵ
Saigon 05.10.2013
TRẦN VĂN KHÊ bái bút