Ở nhiều đĩa DVD "Người ở đừng về", đơn vị sản xuất chỉ ghi là "dân ca quan họ Bắc Ninh" mà quên ghi tên tác giả phần lời là nhạc sĩ Xuân Tứ (ảnh chỉ có tính chất minh họa).

Trong đời sống văn nghệ, có những điều mới nghe tưởng vô hại. Nhưng ngẫm kỹ, nếu cứ để tiếp tục tái diễn sẽ khiến công chúng ngộ nhận rồi quen dần với sự không chính xác, sai sự thật. Những người liên quan đến sự việc thường có tâm lý ngần ngại nên nhiều khi đành chép miệng cho qua, nhưng những cơ quan truyền thông, nhất là liên quan đến lĩnh vực có các sự việc diễn ra thì không thể im lặng, mà cần có những công bố chính thức để đính chính.

Đó là những chi tiết liên quan đến mấy bài hát nổi tiếng sau đây.

Thứ nhất là bài "Người ơi! Người ở đừng về" (có chỗ gọi là "Người ở đừng về"). Lâu nay, công chúng đều được nghe giới thiệu là "dân ca quan họ Bắc Ninh". Trong các băng, đĩa nhạc, các tập bài hát... đều ghi như vậy. Một ấn phẩm là tập "Dân ca Việt Nam" (nhạc sĩ, Nhà giáo nhân dân Xuân Khải sưu tầm, tuyển chọn) do NXB Thanh Niên ấn hành tháng 9 - 2006 cũng đề là "Dân ca quan họ Bắc Ninh", còn ghi thêm: "Nghệ sĩ Thanh Phượng hát, người ký âm: Xuân Khải ghi qua chương trình của Đài Phát thanh - Truyền hình Hà Nội". "Dân ca" tức là những bài hát khuyết danh người sáng tác, nằm trong kho tàng văn nghệ dân gian, phiếm chỉ cả về tác giả và thời điểm ra đời, lưu truyền từ vùng này sang vùng khác, từ đời này qua đời khác. Quả là "Người ơi! Người ở đừng về" nổi tiếng từ lâu, hầu như người Việt Nam nào cũng biết, cũng hát được vài câu. Thậm chí, nhiều người nước ngoài đến nước ta, yêu thích âm nhạc dân gian Việt Nam đã tìm để học bài này. Nhưng sự thật, "Người ơi! Người ở đừng về" không phải là dân ca, mà là một tác phẩm thanh nhạc, được nhạc sĩ sáng tác, cải biên dân ca. Tác giả là Xuân Tứ - nguyên giảng viên Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Nhạc viện Quốc gia Việt Nam). Ông là người thúc đẩy sự phát triển bộ môn đàn ác-cooc-đê-ông ở Việt Nam.

Nói đến cây đàn này, ở Việt Nam, không thể không nhắc đến ông. Cái tên Xuân Tứ còn gắn với một bài hát rất nổi tiếng khác ra đời những năm 50 của thế kỉ trước có tên "Quê hương tôi" khai thác chất liệu hát văn ở Nam Định ("Ai đi đâu đấy hỡi ai, dừng chân, vân vi ớ a đôi lời..."). Cũng những năm tháng này, nhiều dịp tiếp xúc với dân ca quan họ Bắc Ninh, Xuân Tứ đặc biệt ưa thích bài "Giã bạn" nhưng thấy có những lời lẽ quá cổ ("Chuông vàng gác cửa Tam quan/ Người khôn ở lại, người ngoan ra về…"), ông bèn nghĩ ra việc từ giai điệu bài quan họ cổ này, sáng tạo nên một bài hát và đặt tên "Người ơi! Người ở đừng về", với phần lời: "Người ơi! Người ở đừng về/ Người về em vẫn có mấy khóc thầm/ Đôi bên là bên song như vạt áo/ Mà này cũng có a ướt đầm/ Ướt đầm như mưa... Người ơi, người ở đừng về". Sau câu mở đầu trên, Xuân Tứ đã cho hát nhấc lên một quãng 8 bằng việc nhắc lại 5 tiếng "Người ơi! Người ở đừng về". Xử lý này về sau còn được nhiều ca sĩ áp dụng để kết bài. Lời lẽ ta nghe quen thuộc như lâu nay là do Xuân Tứ làm ra, chứ lời cổ ông không nhớ hết. Và giới ca sĩ cũng phần nhiều chỉ biết và thuộc lời mới của ông chứ không biết lời cổ. Hôm nay, chỉ những nghệ nhân có tuổi sống ở vùng quan họ Kinh Bắc may ra còn nhớ. Người viết bài này từng hỏi Xuân Tứ: "Anh tự thấy công sức tạo nên "Người ơi! Người ở đừng về" là bao nhiêu phần trăm so với bài dân ca "Giã bạn"?". Nhạc sĩ trả lời: "Về âm nhạc là 50%, còn về lời là 100%". Vậy nên, trường hợp này, chính xác phải giới thiệu "Sáng tác của Xuân Tứ, phát triển từ bài dân ca Giã bạn" chứ không thể nhầm lẫn coi "Người ở đừng về" là dân ca quan họ Bắc Ninh.

Trường hợp thứ hai là bài "Trông cây lại nhớ đến Người". Lâu nay ta vẫn được nghe giới thiệu là sáng tác của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Nhưng sự thực, ông đã từ giai điệu bài dân ca Nghệ An nổi tiếng "Giận mà thương" rồi cải biên chút ít, đặt lời mới nói về Bác Hồ, sau khi Người từ trần. Phần giai điệu của "Trông cây lại nhớ đến Người" rất gần với bài dân ca, còn phần lời thì nhạc sĩ làm lại hoàn toàn: "Trông cây lại nhớ Người/ Rừng bao nhiêu cây mọc thì tôi ơn Người bấy nhiêu/ Nhớ Bác Hồ trồng cây năm xưa/ Bác tuy già nhưng mạnh khỏe/ Vì thương dân, Bác dặn dò cặn kẽ:/ Ươm mầm xanh ta như mẹ thương con...". Vì thế, chính xác phải nói: Dân ca Nghệ An do Đỗ Nhuận cải biên và đặt lời. Và bài này phát ở chương trình dân ca, nhạc cổ của Đài Tiếng nói Việt Nam thì đúng hơn là chương trình nhạc mới (giống như mọi chương trình dân ca có lời mới). Sinh thời, nhạc sĩ Đỗ Nhuận cũng nói rõ điều này. Ông không coi bài này như một sáng tác mới hoàn toàn giống như nhiều bài hát nổi tiếng khác của mình.

Hai mức độ lao động của Xuân Tứ và Đỗ Nhuận là tương tự nhau nhưng "Trông cây lại nhớ đến Người" thì ai cũng được nghe là "sáng tác của Đỗ Nhuận", trong khi "Người ơi! Người ở đừng về" thì không ai nghe nói gì đến Xuân Tứ. Đó là điều không công bằng.

(Nguồn: http://vnca.cand.com.vn)