(Ảnh: Nguyễn Thị Minh Châu)

Những yếu tố chính trong sự phát triển tài năng âm nhạc của Na Uy

Trong 50 năm qua, nền âm nhạc Na Uy đã ghi nhận sự phát triển vượt bậc của những tài năng trong lĩnh vực âm nhạc. Có rất nhiều lý do dẫn đến thành công này, một phần liên quan đến việc tiêu chuẩn sống được nâng cao - không chỉ do đất nước có thời gian hơn 70 năm sống trong nền hòa bình về chính trị và phát triển thịnh vượng, mà còn bởi một nền kinh tế phát triển thần kỳ từ nền công nghiệp dầu mỏ quốc hữu hóa vững mạnh. Mặc dù những yếu tố đó có ảnh hưởng rất lớn đến âm nhạc, nhưng chúng cũng không thể giải thích đầy đủ tại sao chúng tôi có được sự phát triển đến mức như hiện nay.

Trước hết, tôi phải nói rằng, kết quả của sự phát triển âm nhạc mà chúng tôi có được ngày nay không phải hoàn toàn là do Nhà nước tạo nên, tuy nhiên, Nhà nước cũng có những đóng góp nhất định. Hay đúng hơn, đó còn là kết quả những đóng góp của hàng ngàn phụ huynh, những người đã dành hầu hết thời gian rảnh rỗi của mình mà không hề được trả công để xây dựng nên những tổ chức độc lập như dàn hợp xướng hay các dàn nhạc để con trẻ của họ có thể tham gia hoạt động của các tổ chức này.

Trong những thập niên 50 và 60 của thế kỷ XX, Na Uy đã trải qua một quá trình đô thị hóa rộng lớn. Việc di dân từ những vùng nông thôn lên trung tâm thành phố được khuyến khích, và một sự phát triển mới đắt đầu từ đây. Từ một xã hội tập trung vào các ngành chủ chốt như đánh bắt cá, nông nghiệp, bắt đầu công nghiệp hóa ở các nhà máy và chuyển sang một nền kinh tế dịch vụ. Các công việc chân tay đã dần dần được thay thế bằng máy móc và chúng tôi chứng kiến sự phát triển của một tầng lớp mới - tầng lớp công nhân.

Tầng lớp người lao động văn phòng trong các thành thị có cuộc sống tốt hơn trên nhiều phương diện. Họ được sống trong những ngôi nhà hiện đại, sử dụng hệ thống giao thông mới, hệ thống trường học mới và hiện đại. Tất cả là thành quả của việc thực hiện các chiến lược của Đảng Xã hội Dân chủ Lao động nhằm cung cấp chất lượng cuộc sống tốt hơn cho người dân.

Đảng Xã hội Dân chủ Lao động đã có sự hỗ trợ nhất định cho nghệ thuật, và hầu hết các nghệ sĩ cấp tiến thời kỳ này đều ủng hộ Đảng Xã hội Dân chủ Lao động, ít nhất là cho đến những năm cuối thập niên 50 khi mà hậu quả của cuộc chiến tranh lạnh có ảnh hưởng mạnh mẽ đến Na Uy, ngay cả những người thuộc phe cánh tả không thuộc Đảng Lao động cũng ủng hộ bằng mọi khả năng của họ. Cho đến thập niên 70, chúng tôi có những đạo luật đầu tiên bảo vệ quyền thu nhập cho các nghệ sĩ, và trong 40 năm qua, hầu hết các nhóm nghệ sĩ có thu nhập và đời sống được cải thiện, thậm chí còn cao hơn cả các nhóm lao động khác, như nhà khoa học, kỹ sư, thợ thủ công, giáo viên và nhân viên chăm sóc y tế. Trên thực tế, rất nhiều nghệ sĩ hàng đầu của chúng tôi hiện nay có mức sống rất cao, do địa vị của họ trong xã hội tăng lên.

Cùng lúc đó, chúng tôi cũng chứng kiến sự thay đổi lớn khác. Đảng Xã hội Dân chủ Lao động đã điều chỉnh giờ làm của người lao động, đã cho phép họ có thể dành nhiều thời gian cho việc phát triển con em mình. Vì vậy, nhiều bậc phụ huynh có thể dành nhiều thời gian quan tâm đến việc giáo dục và phát triển trong các lĩnh vực khác cho con em mình. Và dần dần, chúng tôi đã thấy xuất hiện một thế hệ trẻ tài năng, trong thể thao cũng như trong văn hóa.

Thực trạng ngày nay

Trong nhiều năm, chính phủ của Đảng Dân chủ Xã hội Lao động đã cho chúng tôi một nền văn hóa và chính sách gia đình chủ yếu dựa trên tôn chỉ “mọi người đều có trách nhiệm tham gia”. Điều này đã mang lại một hệ thống hoạt động hoàn hảo cho những dàn hợp xướng trẻ em, các câu lạc bộ thanh niên, các dàn nhạc trẻ em, nhiều chương trình thể thao với quy mô lớn cho trẻ em, và cùng hướng đến một mong đợi chung là mọi trẻ em hay thanh thiếu niên đều có quyền tham gia vào các hoạt động thể thao và văn hóa.

Chính phủ của Đảng Bảo thủ lên nắm quyền cách đây một năm tại Na Uy cũng rất quan tâm đến vấn đề này. Tuy nhiên có thể sẽ có một vài thay đổi liên quan đến quyền lợi của những người làm công tác phát triển tài năng, bởi vì chính phủ này phát động một chiến lược làm thế nào để chăm lo cho những tài năng nổi bật nhất. Đây là kết quả của sự canh tranh quốc tế đang ngày càng gia tăng giữa những tài năng trẻ ở mọi lĩnh vực, kể cả trong lĩnh vực thể thao và văn hóa. Chẳng hạn như, ngày nay để trở thành thành viên của các dàn nhạc giao hưởng Na Uy phải cạnh tranh rất khó khăn, buộc những người giỏi nhất của chúng tôi phải vất vả mới có được công việc. Bởi vậy, chúng tôi cần phải có một chiến lược đảm bảo rằng việc đào tạo cho trẻ em Na Uy phải có chất lượng tốt như ở các nước khác để chúng có thể tìm thấy một công việc ở Na Uy.

Xu hướng ngày nay là chúng tôi phải cố gắng hiểu được làm cách nào để những tài năng kiệt xuất phát triển, trong khi vẫn tạo cơ hội cho mọi đối tượng có thể cùng tham gia. Na Uy là một đất nước nhỏ, chỉ có 5 triệu dân. Chúng tôi cần đảm bảo là những tài năng của mình đều có thể phát triển tối đa năng lực của họ. Điều đó không có nghĩa là xã hội phải chịu hoàn toàn trách nhiệm cho công cuộc đó. Thay vào đó, chúng tôi xây dựng cơ sở mà các nhân tài có thể được nuôi dưỡng và được phát triển một cách đúng hướng. Viện Nghiên cứu Âm nhạc Barrall Due là một ví dụ hoàn hảo cho nhận định này, và tôi tin chắc rằng chính phủ hiện tại của chúng tôi sẽ còn phát triển những loại hình nghiên cứu như thế này nhiều hơn nữa trong những năm tới. Trong khi đó, hệ thống cũ vẫn đảm bảo mọi công dân đều có thể tham gia.

Vậy, các bạn có thể đặt ra câu hỏi là chúng tôi sẽ phải làm gì với công tác giảng dạy sáng tác?

Câu trả lời của tôi là, có rất nhiều việc phải làm, bởi vì sáng tác nhạc cũng là cách để đào tạo trẻ em và thanh thiếu niên sáng tạo, lắng nghe ý kiến của chính các em, thử nghiệm nhiều ý tưởng khác nhau với những người khác (các nhạc sĩ), và cuối cùng là thúc đẩy quá trình phát triển và tiếp nối những truyền thống quốc gia trong âm nhạc và sự sáng tạo. Đây là yếu tố rất quan trọng để nhận diện bản sắc một quốc gia. Bản sắc dân tộc không bao giờ giữ nguyên, nó luôn thay đổi theo thời gian. Liên quan đến bản sắc dân tộc, Na Uy là miền đất mới cho những nhà hoạt động nghệ thuật như Edward Munch (họa sĩ), Edward Greig (nhà soạn nhạc) và Henrik Ibsen (nhà soạn kịch). Tuy nhiên, việc xây dựng những bản sắc mới và tạo cơ hội cho những thế hệ sau này có thể tạo lập những tên tuổi cũng rất quan trọng.

Trong hơn 20 năm, Hiệp hội các nhà soạn nhạc Na Uy đã hỗ trợ dự án sáng tác của dàn nhạc giao hưởng Stavanger, nơi mà hầu hết các tài năng sáng tác trẻ của chúng tôi đều có cơ hội lần đầu tiên trong đời làm việc với một dàn nhạc chuyên nghiệp. Đây là nơi chắp cánh cho những ý tưởng và tiến trình sáng tác nghệ thuật mà từ đó nền âm nhạc Na Uy thực sự tự hào và thụ hưởng thành quả. Ngày nay, còn nhiều dự án được triển khai cho các nhà soạn nhạc trẻ tuổi. Và tôi hoàn toàn tin tưởng rằng ở thế hệ kế tiếp, kể cả những nhạc công trẻ tuổi sẽ có thiên hướng làm việc với các nhà soạn nhạc cùng lứa tuổi và chuyên môn. Đây cũng là điều mà ông Bjorn Skjebred cũng đã từng nói với quý vị. Tôi hoàn toàn tin tưởng rằng những ví dụ của ông ấy sẽ truyền cảm hứng cho quý vị, triển khai một kế hoạch để phát triển tài năng sáng tác âm nhạc trẻ tại Việt Nam.