Giữa chợ chiều, tiếng hát ru ngọt lịm làm người ta dừng lại. Câu chuyện hát ru giữa chợ chạm đến nhiều điều về văn hóa Việt - về người Việt và nét đẹp Việt hôm nay.

Ngày càng ít dần tiếng hát ru của mẹ, của bà - Ảnh: Lê Hồng Linh

Từ chiếc nôi và câu hát

Nhiều nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian cho rằng, trong các loại hình dân ca thì hát ru ra đời sớm nhất và truyền từ đời này qua đời khác dưới dạng bất thành văn. Nhìn chung, mỗi vùng, mỗi miền đều có bài hát ru khác nhau với những giọng điệu riêng. Cao Bằng, Bắc Cạn, Tuyên Quang, Lạng Sơn, mỗi vùng có một quãng riêng về hát ru. Hát ru xứ Nghệ mang âm hưởng như là ru ví dặm. Nam Trung bộ còn có cả điệu lý ru con.

Nhiều bà mẹ VN đã hát ru như thế. Khát khao con mình lắng nghe điệu lý dạt dào, điệu hò tình cảm hay bài vè đậm chất dân gian. Ở đó còn có những cảm xúc nhẹ nhàng qua hơi thở, có cái vỗ về nhè nhẹ lên mông khi con quấy, có cả những sự đụng chạm cần thiết trên võng của mẹ và con, có hơi ấm nồng nàn, có cả độ êm của cánh tay gối đầu cho con mỗi tối

Hát ru miền Bắc vẫn thủy chung và sâu sắc. Đó là sự nhẹ nhàng, mơn man của sự tinh tế, sẻ chia: Cái ngủ mày ngủ cho ngoan/Để mẹ đi cấy đồng xa trưa về. Còn hát ru miền Trung (còn gọi là ru con) với Ầu ơi mở đầu cùng những ngôn từ da diết, khắc khoải, ẩn trong đấy là những khát khao, ước mơ mang đậm tính kỳ vọng, ước ao: Ầu ơ, gió đưa bụi chuối sau hè/Anh mê vợ bé bỏ bầy con thơ. Còn hát ru của miền Nam nói chung (có thể khác nhau ở Tây Nam bộ và Đông Nam bộ) gọi là hát đưa em có thể chịu ảnh hưởng của thổ nhưỡng, công việc, hoàn cảnh và khí hậu vùng miền nên hát ru của Nam bộ nghe giản dị đơn sơ mà gần gũi. Câu hát ru hay bài hát ru bắt đầu từ Ví dầu nghe sao ngọt lạ: Ví dầu cầu ván đóng đinh/Cầu tre lắc lẻo gập ghềnh khó đi. Trong cái ngọt của hát ru Nam bộ đặc biệt là miền Tây Nam bộ, toát lên sự man mác, thiết tha, phóng khoáng, bao dung của hò Đồng Tháp, của các điệu lý - câu hò sông nước Cửu Long.

Chỉ nghe qua giai điệu, ta đã thấy được những phong cách nghệ thuật khác nhau như thế nào, thật phù hợp với hệ thanh điệu (dấu giọng) người Kinh ở ba miền. Thế nhưng, hát ru ở miền nào cũng chứa chan tình mẫu tử, cũng gửi gắm những tâm sự - sẻ chia, những ước ao, kỳ vọng.

GS-TS Trần Văn Khê, một người cống hiến cả đời cho nền âm nhạc dân tộc VN, từng nhắc lại những kỷ niệm của ông về kỹ thuật hát ru mà từ xa xưa ông có dịp nghe tại quê nhà: “Hồi xưa lúc còn nhỏ thì tất cả trong làng tôi đều ru như thế này: À... ơi.... Mẹ ru cái lẽ ở đời/Sữa nuôi phần xác/Hát nuôi phần hồn/À... ơi... Bà ru mẹ, mẹ ru con/Liệu mai xa cách con còn nhớ chăng/Ạ ời... Ạ... ơi/Con ơi muốn nên thân người/Lắng tai nghe lấy những lời mẹ ru”.

Không biết tự bao giờ chúng ta cảm nhận được tiếng ru của mẹ nhưng chắc rằng mình được nghe hát ru từ lâu lắm. Những lời hát mang tính dân dã như chiếc cầu, cây đa, bến nước, con đò đi vào ký ức một cách nhẹ nhàng và sâu sắc.

Nhiều bà mẹ VN đã hát ru như thế. Khát khao con mình lắng nghe điệu lý dạt dào, điệu hò tình cảm hay bài vè đậm chất dân gian. Ở đó còn có những cảm xúc nhẹ nhàng qua hơi thở, có cái vỗ về nhè nhẹ lên mông khi con quấy, có cả những sự đụng chạm cần thiết trên võng của mẹ và con, có hơi ấm nồng nàn, có cả độ êm của cánh tay gối đầu cho con mỗi tối.

Đến câu hát ru giữa chợ

Phần hồn của người Việt

Chất liệu của cảm xúc trong lời ru không chỉ dừng lại ở giọng nói mà thay vào đó là những biểu hiện của sự ngọt ngào được thay đổi theo cung bậc của cảm xúc, của làn hơi, là sự trăn trở được gửi trao qua giọng ru hời, là sự quyết tâm thể hiện sâu sắc qua ước mơ về một ngày VN hùng mạnh. Tất cả chất liệu ấy trở thành chút máu, chút thịt và thậm chí cả phần xương - phần hồn của người Việt...

Loay hoay tìm người hát ru giữa chợ, rồi cảm xúc dần trôi tuột khi chỉ thấy người cha đang ngồi chơi game trên máy tính bảng, bà mẹ thì lúi húi đếm tiền buổi chợ chiều... Và cuối cùng thì hình ảnh của một người bà vĩ đại đang hát ru bằng nội lực khủng khiếp chính là chiếc máy hát với hộc đĩa CD đủ ru cả một năm vẫn khỏe.

Tiếng ru chỉ còn đọng lại duy nhất một mục tiêu đặc biệt: cho con ngủ dễ. Một nỗi buồn khôn tả khác lớn hơn, đọng lại trong lòng. Nghe xong lời ru mỗi ngày trên máy như thế, không biết trẻ sẽ nhớ ai? Trẻ có gì sau khi nghe lời hát ru không cảm xúc thực tế? Trẻ sẽ được gì về sự tương ái cảm xúc hay sự phát triển của phức cảm hớn hở trong ba tháng đầu đời, phát triển mối quan hệ độc quyền mẹ - con?

Trẻ con cần lắm những lời ru nhưng đó phải là lời ru sống động. Trong đó, trẻ được tắm mình qua ngôn ngữ dân tộc, qua những hình thức của văn hóa dân gian, qua những hình ảnh mộc mạc và giản dị của quê hương. Không thể ép trẻ mãi nghe những bài hát ru thuở trước nhưng cũng cần nhận ra trẻ con cần lắm biết mình là ai dù bước vào thế giới phẳng. Chỉ có lời ru của mẹ, chỉ có giọng hát của cha, hay bài thơ bà đọc mới dễ dàng chuyển tải sâu sắc những rung cảm ấy.

Làm mẹ mà chẳng biết hát ru thì sao? Hiện đang mai một dần những chương trình hát ru trên các phương tiện truyền thông thì liệu sự thiếu gắn kết giữa các thành viên, sự vô tư của mỗi người trong cuộc sống có biến đổi nhiều hơn nữa nếu tình hình trên cứ diễn tiến một cách bình thường.

Tình mẫu tử là thiêng liêng và bất biến

“Họa sĩ, điêu khắc gia, nhiếp ảnh gia thích thể hiện hình ảnh mẹ ru con trong tác phẩm, đơn giản bởi điều đó khắc họa rõ nét sự thiêng liêng, tình cảm sâu đậm nhất của con người: tình mẫu tử. Dù xã hội, khoa học, kỹ thuật, công nghệ có phát triển đến đâu thì tình mẫu tử vẫn luôn trường tồn và bất biến đối với nhân loại. Một bức ảnh hay tranh mẹ ru con thể hiện đầy đủ tính nhân văn sâu sắc nên dễ đi vào lòng người, khiến người xem sống lại với kỷ niệm của những ngày thơ ấu”.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Lê Hồng Linh

PGS-TS Huỳnh Văn Sơn
(Phó chủ tịch Hội Tâm lý học xã hội VN)

(Nguồn: http://www.baomoi.com)