NGƯỜI VỀ ĐEM TỚI NGÀY VUI

"Người về đem tới niềm vui" ra đời vào dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1990). Chúng tôi đã có một cuộc trò chuyện với nhạc sĩ Trọng Bằng về những cảm xúc giúp ông viết lên bản giao hưởng này.

Bác Hồ và hoa sen (Ảnh: Thạch Trương Thảo)

Thưa nhạc sĩ, giao hưởng thơ Người về đem tới ngày có phải là một tác phẩm “đặt hàng” không và tại sao ông lại lấy cảm hứng từ ca khúc Ca ngợi Hồ Chủ tịch của nhạc sĩ Văn Cao?

Tôi viết tác phẩm này một cách tự nhiên thôi, viết bằng cảm xúc chân thành nhất của mình.Thời điểm đó tôi đang kiêm nhiệm hai vị trí cùng lúc: giám đốc nhạc viện Hà nội và giám đốc dàn nhạc giao hưởng. Tôi mong muốn và cảm thấy thôi thúc phải viết một tác phẩm khí nhạc về tình yêu lớn lao của nhân dân Việt Nam dành cho cụ Hồ. Là tác phẩm giao hưởng, nhưng phải dễ nghe, dễ được công chúng đón nhận, phải là giai điệu thật gần gũi với họ. Khi ấy, trong đầu tôi vang lên câu hát mà hầu hết mọi người đều thuộc: Người về đem tới niềm vui, mùa thu nắng tỏa Ba Đình…, một tác phẩm bất hủ như vậy nhất định có một sức cuốn hút mạnh mẽ với mọi tầng lớp khán giả. Điều làm tôi vui nhất là bản thân tác giả Văn Cao cũng rất xúc động khi nghe tác phẩm. Ông đã động viên tôi: “Cảm ơn Bằng đã làm cho câu nhạc của mình trở thành một bức tranh đẹp đẽ đầy hình tượng và màu sắc…”

Ông đã phát triển tác phẩm giao hưởng này như thế nào với chỉ 5 nốt nhạc ở câu đầu tiên: “Người về đem tới ngày vui?”

Tôi sẽ nói với bạn về trình tự cảm xúc và sự lý giải của riêng tôi về tác phẩm này. Chủ đề 1 là một khúc ngợi ca, tự hào về người lãnh tụ vĩ đại của dân tộc với tình cảm trữ tình, tha thiết bao la, giới thiệu với khán giả chất liệu âm nhạc rất rõ ràng từ câu hát Người về đem tới ngày vui.

Chủ đề 2 là những hồi tưởng khi Bác trở về đất nước, âm nhạc rộn ràng hơn với những tiếng lá, tiếng suối reo, của núi rừng Pắc Bó, chủ đề được biến tấu với màu thứ.

Phần phát triển diễn tả sự quyết liệt, giẳng co giữa các motive trong chủ đề, đó cũng chính là những trăn trở, những khốc liệt trong cuộc chiến tranh của đất nước trong công cuộc dành độc lập dân tộc dưới sự lãnh đạo của Bác, phần phát triển đưa chủ đề chính trở thành một hành khúc hoành tráng, trang nghiêm.

Trong phần Episode tôi để chủ đề chính đan xen với toàn bộ một ca khúc khác của tôi là Quê hương vang lên tiếng hát tự hào.

Đến phần Coda, tôi đưa vào đó cả nét nhạc trong một ca khúc tôi sáng tác từ năm 14 tuổi với câu hát “Hồ Chí Minh ánh dương trên trời cao” trong khi vẫn tiếp tục đan xen chủ đề chính.

Nói chung, chỉ với 5 nốt nhạc được dùng với các thủ pháp khác nhau, chủ đề vẫn luôn xuyên suốt và trở nên ấn tượng đối với khán giả.

Việc sử dụng, phát triển và kết hợp những chất liệu âm nhạc quen thuộc như vậy có ý nghĩa đặc biệt gì, thưa nhạc sĩ?

Tôi muốn dùng những chất liệu âm nhạc trong những ca khúc vốn đã rất quen thuộc và gần gũi với khán giả, để họ thấy giao hưởng không phải là cái gì đó khó nghe mà dường như được khơi dậy từ tâm trí họ vậy. Thiết nghĩ đó cũng là một cách mà các tác giả viết khí nhạc thường sử dụng, nói một cách khác, là nghệ thuật truyền tải những nét nhạc dân tộc, dân dã vào giao hưởng và làm tác phẩm “hàn lâm” không còn xa lạ với công chúng. Hiệu quả của việc đó đã được chứng minh. Người về đem tới ngày vui được trình diễn nhiều lần trong và ngoài nước và thực sự được công chúng yêu thích, đón nhận.

Nhạc sĩ có thể chia sẻ kỉ niệm về những lần trình diễn tác phẩm này?

Ngoài lễ kỷ niêm 100 năm sinh nhật Bác, tác phẩm này được vinh dự có mặt trong chương trình biểu diễn hòa nhạc của nhiều sự kiện quan trọng như Lễ kỉ niệm Quốc Khánh năm 1990, lễ kỉ nệm 15 năm thành lập nhạc viện TP HCM, 40 năm thành lâp Nhạc viện Hà nội, hội nghị ASEM ở Copenhaghen năm 2002, Festival Nhật Bản 2006…

Đây cũng là một trong những tác phẩm của tôi được nhiều nhạc trưởng trình diễn nhất, trong đó có nhạc trưởng nước ngoài như Tetsuji Honna, Yoshikazu Fukumura, Colin Metters, Graham Sutcliffe, Adrian Tan… Năm 2000, khi được biểu diễn ở làng Sen quê Bác, nhạc trưởng Nguyễn Thiếu Hoa kể rằng dân chúng đã kéo đến xem rất đông, nghe nhạc giao hưởng với một thái độ chăm chú và say sưa.

Nhạc trưởng Nhật Tetsuji Honna trình diễn bản này tại Tokyo, Osaka và giới thiệu với công chúng: “Đây là tác phẩm của nhạc sĩ Việt Nam viết tặng vị lãnh tụ vĩ đại Hồ Chí Minh”, khán giả đã đứng dậy vỗ tay nhiệt liệt, yêu cầu dàn nhạc chơi lại (Bis).

Năm 2001, khi Dàn nhạc giao hưởng Quốc gia Việt Nam biểu diễn tại Bangkok, các nhạc công của dàn nhạc Bangkok đã ùa lên sân khấu chúc mừng, đòi xin tổng phổ, phân phổ ngay tại chỗ…

Tiếc là những chuyện này tôi chỉ được nghe các nhạc công kể lại.

Theo nhạc sĩ, làm thế nào để những tác phẩm giao hưởng nói riêng và âm nhạc chuyên nghiệp nói chung tiếp cận được với công chúng như bản giao hưởng này?

Người về đem tới niềm vui có những yếu tố đặc biệt để đến với công chúng một cách thuận lợi hơn, đó là tấm lòng của người dân Việt Nam đối với Bác, đó là nét nhạc quen thuộc của một ca khúc bất hủ, đó là khi nó được vang lên trong một hoàn cảnh trang trọng, được lắng nghe một cách say sưa…

Qua tác phẩm này, chúng ta cũng thấy rằng không phải quá khó để giao hưởng thính phòng “thuyết phục” được công chúng. Để hiểu được âm nhạc bác học thì quần chúng phải có một trình độ nhất định. Nhưng nhạc sĩ không thể đòi hỏi ở công chúng mà phải tìm cách tiếp cận bằng những thủ pháp sáng tác, cách thức phát triển những nhân tố, chất liệu âm nhạc một cách hài hòa. Nhạc sĩ cần có vốn nhất định trong kho tàng âm nhạc cổ truyền, âm nhạc dân tộc Việt Nam, thấm nhuần nó để luôn giữ được vẻ đẹp của cái hồn dân tộc cho dù có phát triển, biến đổi thế nào. Trên hết, nhạc sĩ phải là người có tâm, có trình độ và viết tác phẩm bằng cảm xúc thật sự của mình. Trình độ để đảm bảo tác phẩm được viết lên một cách chặt chẽ, cấu trúc rõ ràng, diễn tả âm nhạc mạch lạc, có logic. Cảm xúc mang lại cái hồn cho tác phẩm, và cảm xúc đó nếu như được bắt nguồn từ kho tàng âm nhạc dân gian, thấm đượm tiếng nói dân tộc thì sẽ trở nên gắn bó, gần gũi, thân thương. Có được những yếu tố đó thì có lẽ công chúng sẽ tiếp nhận tác phẩm một cách dễ dàng và tự nhiên hơn.

Quỳnh Trâm