Nghệ thuật ca trù ở xã Văn Nhân (huyện Phú Xuyên, Hà Nội) ngày càng đi vào cuộc sống, thu hút nhiều người tham gia, đặc biệt là các em nhỏ ở lứa tuổi thanh, thiếu niên. Một trong những người có công bảo tồn làn điệu ca trù ở vùng đất này là bà Nguyễn Thị Ngoan, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Ca trù Chanh Thôn.

Một thời vang bóng tiếng “tom tom, chát chát”

Tuy chỉ là một ngôi làng nhỏ bé ở vùng ngoại thành Hà Nội, song nhiều năm qua làng Chanh Thôn (xã Văn Nhân, huyện Phú Xuyên) đã được biết đến là làng hát ca trù nổi tiếng ở vùng đồng bằng Bắc bộ với vốn cổ, lời xưa vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn đến tận ngày nay.

Bà Nguyễn Thị Ngoan, người giáo viên già tâm huyết gìn giữ ca trù Chanh Thôn

Không những thế, nhiều năm trở lại đây, Chanh Thôn còn được biết đến là “địa chỉ đỏ” lưu giữ và phát triển ca trù cho thế hệ trẻ. Theo hướng dẫn của người dân trong làng, chúng tôi tìm đến bà Nguyễn Thị Ngoan, là một trong những người đã góp phần không nhỏ trong việc gìn giữ, bảo tồn giá trị truyền thống quý báu của vùng đất này. Dù đã ngoài 70 tuổi nhưng bà Ngoan vẫn rất minh mẫn và vui vẻ khi có người đến tìm hiểu về nghệ thuật ca trù.

Trong câu chuyện với chúng tôi, ánh mắt của bà Ngoan như sáng ngời lên khi nhắc đến nét đẹp văn hóa của quê hương mình. Giống như các loại hình nghệ thuật khác, ca trù Chanh Thôn từng trải qua nhiều thăng trầm gắn với những dấu mốc quan trọng. Bà Ngoan kể lại cho chúng tôi nghe về truyền thống ca trù có thể coi là “độc nhất vô nhị” của làng ở đất Hà Thành. Theo đó, nghề hát ca trù tại vùng Chanh Thôn đã có lịch sử phát triển từ cuối thế kỷ 18. Xuất phát từ nho sĩ Nguyễn Văn Đỉnh, vốn là một kép đàn cừ khôi về làng Chanh Thôn sinh sống. Sau đó ông đã lập ra phường hát và truyền dạy đàn, hát ca trù cho con cháu rồi lan tỏa ra cả làng.

Cũng từ đó, một dòng ca trù riêng của Chanh Thôn được hình thành và phát triển rộng khắp, thu hút khách thập phương kéo về. Vào những thập niên 30 của thế kỷ trước, ca trù Chanh Thôn đã kết hợp với các phường giáo ca trù xung quanh thành phố Hà Nội tổ chức hội thi đàn và hát ca trù để chọn kép đàn và ca nương giỏi đi phục vụ cung đình Huế.

Giai đoạn cực thịnh nhất của ca trù Chanh Thôn là những thập niên 40, các nghệ nhân trong làng đã mở một số ca quán. Lúc bấy giờ chỉ những gia đình nào có điều kiện mới có thể cho con cái theo học hát ca trù. Những người hát ca trù giỏi, đoạt giải trong các hội thi đều được nhận những phần thưởng rất giá trị, đủ để họ trang trải, thậm chí là làm giàu cho gia đình. Dần dà, ca trù là một sân chơi nghệ thuật và cũng là “nghề mưu sinh” của người dân nơi đây. “Lúc ấy có thể nói đó là thời kỳ vang bóng của ca trù ở đồng bằng Bắc Bộ, sau năm 1945 cả làng tôi có 18 kép đào, 32 ca nương và rất đông quan viên đánh trồng chầu. Sau giai đoạn hưng thịnh đó, dân làng Chanh Thôn nô nức tham gia cách mạng bảo vệ quê hương, không còn nhiều thời gian dành cho ca trù nữa. Rồi có lúc ca trù cũng phải chịu cảnh im hơi lặng tiếng”, bà Ngoan kể lại.

Qua nhiều năm bị quên lãng, đến đầu năm 2007, ca trù Chanh Thôn đã được những người có trách nhiệm tại Trung tâm Văn hóa Thông tin tỉnh Hà Tây (cũ) và Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam phát hiện, khảo sát và đánh giá là “vật báu quốc gia”. Cùng với niềm vui đó, Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam công nhận 2 đào hát là bà Nguyễn Thị Khướu, bà Nguyễn Thị Vượn và kép đàn, ông Vũ Văn Khoái là Nghệ nhân Dân gian, nghệ thuật hát ca trù tại đây được công nhận là Địa chỉ văn hóa dân gian thì ca trù Chanh Thôn có sự khởi sắc trở lại.

Trăn trở truyền lại cho thế hệ sau

Sinh ra trên mảnh đất gắn liền với âm thanh “tom tom, chát chát”, lại sống trong gia đình có bà nội là người hát ca trù rất giỏi nên ca trù đã “ngấm vào máu” bà Ngoan từ nhỏ. Vốn xuất phát là giáo viên dạy văn, nhưng bằng tình yêu với ca trù bà Ngoan đã khởi xướng và cùng một số người thành lập Câu lạc bộ ca trù Chanh Thôn với mục đích giữ gìn một loại hình nghệ thuật đặc biệt trong kho tàng nghệ thuật truyền thống Việt Nam và tạo sân chơi cho các nghệ nhân truyền dạy cho thế hệ trẻ.

Sinh hoạt hát ca trù Chanh Thôn

Năm 2005, bà Ngoan về hưu và dành trọn tâm huyết với nghệ thuật truyền thống của quê hương. Đích thân bà Ngoan đã đứng ra tổ chức lớp học, mời nghệ nhân trong làng dạy hát ca trù miễn phí cho tất cả mọi người. Có những giai đoạn bà Ngoan gặp không ít khó khăn khi lượng người tham gia Câu lạc bộ ngày một ít đi bởi bà con trong thôn lớn tuổi và bận bịu công việc mưu sinh. Những cháu có năng khiếu nhưng bận học hành nên cũng không có nhiều thời gian. Từ đó, người dân Chanh Thôn ngày nào cũng thấy một người phụ nữ đến từng nhà vận động người già, người trẻ tham gia hát ca trù.

“Ca trù là loại hình nghệ thuật mang tính trừu tượng nên kén người nghe. Chính vì thế, bản thân ca nương, kép đàn phải thực sự nỗ lực, thể hiện trọn vẹn thần thái của tác phẩm nghệ thuật mới thu hút được khán thính giả. Hiện nay, Câu lạc bộ đã phát hiện và bồi dưỡng các ca nương nhí trong độ 7 đến 15 tuổi. Các cháu đang theo học rất hăng say, nổi bật có cháu Nguyễn Thủy Tiên, cháu Nguyễn Khánh Ly, cháu Trần Thị Dung,... cũng đã tham gia biểu diễn. Đó là tín hiệu rất đáng mừng khi các cháu nhỏ bắt đầu dành sự quan tâm đến nghệ thuật dân gian”, bà Ngoan vui vẻ kể.

Từ khi thành lập đến nay, lớp học luôn duy trì được khoảng 30 học viên. Nhiều năm qua, bà đã cùng các nghệ nhân mở 15 lớp học ca trù vào các buổi tối thứ 5, thứ 7 hàng tuần với 150 học viên được dạy và truyền nghề. Cùng với việc dạy và học, Câu lạc bộ cũng đã tổ chức nhiều buổi biểu diễn ở địa phương, đồng thời tham gia các hội thi và giành được nhiều giải thưởng, bằng khen. Các ca nương trưởng thành cùng Câu lạc bộ tham gia nhiều liên hoan hát ca trù và giành được giải cao như huy chương Vàng tại Liên hoan Câu lạc bộ ca trù toàn quốc, giải đặc biệt tại liên hoan nghệ thuật ca trù do Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức,… Với tâm huyết của bà Ngoan và những nghệ nhân, loại hình ca trù không chỉ được bảo tồn, truyền lại cho các thế hệ sau mà còn ngày một phát triển.

Những làn điệu ca trù trong trẻo đầy tính triết lý, giáo dục được người dân Chanh Thôn nâng niu, quý trọng. 15 năm qua, bà Nguyễn Thị Ngoan đã cố gắng hết mình trong việc gìn giữ và bảo tồn giá trị nghệ thuật dân gian. Nay tuổi đã xế chiều, nhưng lúc nào bà cũng đau đáu mong muốn truyền lại môn hát ca trù không chỉ riêng địa phương mình mà còn có thể lan tỏa sang làng khác và toàn huyện. Với tâm huyết hết sức đáng quý, bà đã được Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội tặng danh hiệu “Người tốt, việc tốt” năm 2019. Tuy nhiên với bà, niềm hạnh phúc nhất giờ đây là nghệ thuật ca trù có thể trường tồn mãi mãi với quê hương và ngày càng có nhiều bạn trẻ đến với ca trù Chanh Thôn./.

(Nguồn: https://laodongthudo.vn/)